Il segretario della CISL vuole “abolire” l’Autonomia speciale della Sardegna

 

Ma la risposta a Bonanni è Indipendenza

di Francesco Casula

Sbaglia chi sottovalutasse l’affermazione di Bonanni secondo cui “L’Autonomia sarda deve essere abolita”. O la derubricasse a ingenua gaffe o semplice boutade. La gravità della posizione del segretario della CISL sta nel fatto che non è isolata e anzi si aggiunge a posizioni simili ormai abbondantemente presenti nel mondo politico, economico e finanche intellettuale. Si sta infatti diffondendo un fastidio e un’ostilità per le Autonomie locali che, dopo essere state colpite dai brutali tagli finanziari, si vorrebbero liquidare, sic et simpliciter. Il pretesto è che sono fonte di sprechi e pascolo per politici corrotti: dal Piemonte e dalla Lombardia alla Basilicata. Le cronache di questi mesi lo confermerebbero impietosamente. Ed è vero. Ma perché non riconoscere, contestualmente, che sprechi e ruberie anche molto maggiori contrassegnano il Governo e i Ministeri, gli Enti e le industrie di Stato – come Finmeccanica – che nessuno si sogna di “abolire”? I motivi veri degli attacchi furibondi alle Autonomie locali stanno dunque in ben altro: sono infatti da ricondurre al neo centralismo statuale, alla globalizzazione, al pensiero unico: insomma alla reductio, di tutto, ad unum. A quell’unità di cui parla nel romanzo “Capezzoli di pietra” Eliseo Spiga: “Un’idea. Una legge. Una lingua. Un’umanità indistinta. Una coscienza frollata. Un’atmosfera lattea. Una natura atterrita. Un paesaggio spianato. Una luce fredda”. Quell’unità che annulla progressivamente le specificità e diversità. Che iberna nella bara della tecnica, del calcolo economico, della mercificazione, della globalizzazione le identità etno-linguistiche, politiche, sociali. Che ammutolisce la politica e mette al bando l’idea stessa del cambiamento.

A Bonanni e alla sua furia centralista occorre però rispondere giocando all’attacco: non difendendo l’Autonomia sarda che, con i suoi anemici e deboli poteri e competenze, da decenni oramai può permetterci solo l’amministrazione della nostra dipendenza, ma affermando e rivendicando l’Indipendenza della Sardegna e la separazione dall’Italia, uno Stato ormai in avanzata putrefazione, con Partiti che hanno bisogno di una vecchia badante per formare un qualsiasi governo. Dobbiamo andare direttamente in Europa, senza intermediazioni e filtri. Per rappresentare, in quel consesso, come Comunità orgogliosa e sovrana, i nostri bisogni, difendendo i nostri interessi.

Pubblicato su Sardegna Quotidiano del 29-4-2013

Sa Die de sa Sardigna: significato storico e simbolico

Il vero significato del giorno dei sardi

di Francesco Casula

Senza grandi clamori mediatici ci avviciniamo a Sa Die de sa Sardigna, istituita dalla Regione il 14 settembre 1993. Una Festa del popolo sardo in cui identificarsi e nel contempo un’occasione per studiare e conoscere – segnatamente da parte dei giovani – la nostra storia, compressa e manipolata quando non abrasa e cancellata.

Si è detto e scritto che l’evento del 28 aprile del 1794 sarebbe  debole: una semplice congiura ordita da un manipolo di borghesi giacobini e illuministi, per cacciare l’odioso vice re Balbiano e qualche centinaio di piemontesi, nizzardi e savoiardi. Non sono d’accordo. A questa tesi, del resto ha risposto, con dovizia di dati, documenti e argomentazioni Girolamo Sotgiu. Non sospettabile di simpatie “nazionalitarie” o sardo-identitarie, il prestigioso storico sardo, gran conoscitore e studioso della Sardegna sabauda, polemizza garbatamente ma decisamente proprio con l’interpretazione data al 28 aprile da storici filo sabaudi, come il Manno o l’Angius, considerato alla stregua, appunto, di una congiura.

“Simile interpretazione offusca – scrive Sotgiu – le componenti politiche e sociali e, bisogna aggiungere senza temere di usare questa parola «nazionali». Insistere sulla congiura – cito sempre lo storico sardo – potrebbe alimentare l’opinione sbagliata che l’insurrezione sia stato il risultato di un intrigo ordito da un gruppo di ambiziosi, i quali stimolati dagli errori del governo e dalle sollecitazioni che venivano dalla Francia, cercò di trascinare il popolo su un terreno che non era suo naturale,di fedeltà al re e alle istituzioni”.

A parere di Sotgiu questo modo di concepire una vicenda complessa e ricca di suggestioni, non consente di cogliere il reale sviluppo dello scontro sociale e politico

né di comprendere la carica rivoluzionaria che animava larghi strati della popolazione

di Cagliari e dell’Isola nel momento in cui insorge contro coloro che avevano dominato da oltre 70 anni.

Non fu quindi congiura o improvviso ribellismo: ad annotarlo è anche Tommaso Napoli, padre scolopio, vivace e popolaresco scrittore ma anche attento e attendibile

testimone, che visse quelli avvenimenti in prima persona. Secondo il Napoli “l’avversione della «Nazione Sarda»  – la chiama proprio così – contro i Piemontesi, cominciò da più di mezzo secolo, allorché cominciarono a riservare a sé tutti gli impieghi lucrosi, a violare i privilegi antichissimi concessi ai Sardi dai re d’Aragona. L’arroganza e lo sprezzo – continua – con cui i Piemontesi trattavano i Sardi chiamandoli pezzenti, lordi, vigliacchi e altri simili irritanti epiteti come molenti, inaspriva giornalmente gli animi e a poco a poco li alienava da questa nazione”.

Questo a livello storico: c’è poi il significato simbolico dell’evento: i Sardi  dopo secoli di rassegnazione, di abitudine a curvare la schiena, di acquiescenza, di obbedienza, di asservimento e di inerzia, per troppo tempo usi a piegare il capo, subendo ogni genere di soprusi, umiliazioni, sfruttamento e sberleffi, con un moto di orgoglio nazionale e un colpo di reni, di dignità e di fierezza, si ribellano e alzano il capo, raddrizzano la schiena e dicono: basta! In nome dell’autonomia e dunque, per “essi meris in domu nostra”.

“Fu un momento esaltante – scrive Lilliu –, il tentativo di ottenere il passaggio da una Sardegna asservita al feudalesimo a una Sardegna libera, fondando nell’autonomia, nel riscatto della coscienza e dell’identità di popolo una nuova patria sarda, una nazione protagonista”.

Pubblicato su Sardegna Quotidiano del 27-4-2013

Sa Die de sa Sardigna: Sa Festa de su populu e de sa natzione sarda.

Pro amentare sa dispidida de sos Piemontesos est nàschida ”Sa Die, giornata del popolo sardo” – ma deo prefèrgio a li nàrrere “Festa natzionale de sos Sardos” – cun sa lege  n.44 de su 14 Cabudanni de su 1993. Cun issa sa Regione Autònoma de sa Sardigna at chertu istituire una die de su pòpulu sardu, de tzelebrare su 28 de Abrile de cada annu, in ammentu – fia narende- de sa rebellìa populare de su 28 de Abrile de su 1794, est a nàrrere de sos “Vespri sardi” chi nch’ant giutu a s’espulsione dae Casteddu e dae s’Isula de sos Piemontesos e de àteros istràngios fideles a sa corte sabauda, inclùdidu su Vitzeré Balbiano chi nemos podiat bìdere.Su problema chi oe tenimus in dae in  antis, a livellu mescamente culturale, no est tantu su de torrare a pònnere in discussione sa data o, peus, su balore matessi de una “Festa natzionale sarda”, ma de non nche la torrare a unu ritu ebìa, a una vacàntzia iscolàstica ebia o a un’eventu petzi folclòricu e de festa.Su problema est su de la cambiare in un’ocasione de istùdiu –mescamente in sas iscolas – de s’istòria e de sa cultura sarda, de cunfrontu e de discussione collettiva e populare, pro cumprèndere su chi semus istados, su chi semus e cherimus èssere; pro difèndere e isvilupare s’identidade nostra e sa cussèntzia nostra de pòpulu e de natzione; pro gherrare pro una Comunidade moderna e soverana, chi siat bona a pònnere in campu s’orgògliu e su protagonismu de sos Sardos, detzisos, in fines, a otènnere unu riscatu, o siat unu tempus benidore de ditzosidade e de bonistare, lassende·si in palas sa rassignatzione, sas lamentas, sos prantos e sos cumplessos de inferioridade e aende s’ànimu de “nche bogare” sos “Piemontesos noos” o romanos o milanesos chi siant, non prus pagu barrosos, prepotentes isfrutadores e “tirannos” de cussos dispididos dae Casteddu su 28 de Abrile de su 1794.   “Fu un momento esaltante – at iscritu Giovanni Lilliu – fu un’azione, poi bloccata dalla reazione “realista”, tesa a procurare un salto di qualità storica. Fu il tentativo di ottenere il passaggio da una Sardegna asservita al feudalesimo ad una Sardegna libera, fondando nell’autonomia, nel riscatto della coscienza e dell’identità di popolo una nuova patria sarda, una nazione protagonista”. Semper e cando, lassende a un’ala totu custu e s’eventu particulare, su chi contat oe est su balore simbòlicu de autocussèntzia istòrica e de fortza unificante. Perunu torròngiu in palas nostàlgicu o risentidu cara a su tempus coladu, duncas: ma su tempus coladu sepultadu, cuadu, rimòvidu, si tratat, in antis de totu,  de nche lu tirare dae suta de terra  e de lu connòschere, a manera chi diventet fatu nou chi intèrrogat s’esperièntzia de su tempus atuale, pro pònnere fronte a su tempus presente in s’atualidade drammàtica sua, pro definire un’orizonte de sensu, pro nos situare e pro abitare, abertos a s’alenu suo, su mundu, gherrende contra a su tempus de s’ismèntigu. Unu tempus coladu chi –pèrdidu petzi in aparièntzia- tocat de l’agatare ca est durada, eredidade, cussèntzia. In issu, infatis, si inferchit su balore de s’’Identidade, no istàticu e tancadu, non memòria cristallizada ma patrimòniu chi benit dae largu e fundamentu in ue fàghere falare aportos noos de culturas, de bidas individuales e sotziales chi determinant semper identidades noas.Su messàgiu de Sa die est diretu mescamente a sos giòvanos e s’ocasione istòrico-culturale est destinada in antis de totu a sos istudentes, pro chi otèngiant sa cunsapevolesa de apartènnere a un’istòria e a una tzivilidade e de ereditare unu patrimòniu culturale, linguìsticu,  artìsticu e musicale, ricu de siendas de elaborare e cunfrontare cun esperièntzias e propostas de unu mundu prus mannu e cumplessu. In ue, moende dae raighinas seguras e frunidos de alas fortes, potzant bolare in artu: sos giòvanos e non solu .

 

 

 

 

 

 

 

Un 25 aprile riscaldato dalle polemiche sul Fascismo

Il

Il Fascismo “buono” in Sardegna e in Italia

 

di Francesco Casula

 

C’è da aspettarsi un 25 aprile surriscaldato. Specie per le roventi e recenti polemiche sul fascismo, ad iniziare da quelle innescate dalla Lombardi, capogruppo dei deputati di 5 Stelle alla Camera. Secondo cui, prima che “degenerasse”, il regime mussoliniano sarebbe stato “buono”. Con tutto il revisionismo storico immaginabile, il meno che si può dire è che il suo giudizio sia stato per lo meno improvvido. La storia si può “rivedere” ma non manomettere. Rimuovendo o, peggio, falsificando fatti e vicende. E i fatti, nudi e crudi, sono lì a documentarci che il Fascismo, dalla sua incubazione agli inizi, alle Leggi razziali, alla guerra, è corposamente e permanentemente impastato di violenza, terrore ed eversione; intolleranza,illibertà privilegi e ingiustizie. E di assassini politici. Oltreché di galera e di confino per gli oppositori. Fin dagli inizi: da quando nel biennio 20/21 inizia un’offensiva terroristica con le famigerate squadre delle “camicie nere” per distruggere le Camere del lavoro, le leghe, i circoli, le cooperative, le Case del popolo; per attaccare le organizzazioni sindacali nelle campagne: prima quelle socialiste e poi quelle cattoliche; per randellare con “le spedizioni punitive” gli oppositori, facendo loro bere l’olio di ricino: il tutto con la complicità e , spesso, con la benevolenza dei Prefetti e delle Autorità, espressione di un Governo pavido quando non complice. Andato al Governo e al Potere, con un larvato colpo di stato (la marcia su Roma) avallato da un re imbelle e codardo, inizierà a porre le basi per la dittatura: per intanto facendo assassinare Matteotti. E poi iniziando a emanare  “leggi fascistissime” (con la brutale censura sulla stampa, l’abolizione del diritto di sciopero, ecc.). Tutto ciò esattamente agli inizi del fascismo: quello buono secondo la Lombardi! Proseguirà sul medesimo versante per tutto il ventennio, fino alla vergogna delle leggi razziali e  alla guerra. In Italia come in Sardegna. Anzi, la nostra isola gli assassini politici da parte  del fascismo li sperimenterà prima che l’Italia: con il sardista Efisio Melis che il 26 Novembre del 1922 viene ferito a morte da un fascista a cavallo, che gli conficca nel petto la lancia del gagliardetto, davanti al quale il giovane di Monserrato si era rifiutato di togliersi il capello. Ci sarà poi il tentativo – non riuscito – di uccidere Lussu. E ancora altre “cose buone”.

 

Pubblicato su Sardegna Quotidiano del 23-4-2013

 

 

Peppino Mereu e la sua poesia

Università della Terza Età di Quartu 16° Lezione 24-4-2013

PEPPINO MEREU

Il poeta “maledetto”, il poeta socialista (1872-1901)

Nasce a Tonara (Nuoro) il 14 Gennaio 1872. Il padre, medico condotto del paese muore accidentalmente nel 1889 bevendo del veleno che aveva scambiato per liquore. Interrompe gli studi dopo la terza elementare –a Tonara non esistevano altre scuole e per proseguire gli studi avrebbe dovuto recarsi fuori dal paese- e diventa sostanzialmente un autodidatta: non si spiega diversamente la sua conoscenza del latino e della mitologia classica cui fa riferimento in alcune sue poesie.

Da giovanissimo inizia a cantare e a scrivere poesie frequentando i poeti tonaresi più noti: Bachis Sulis e altri. A 19 anni e precisamente il 7 Aprile 1891 si arruola volontario carabiniere: durante i cinque anni della vita militare in vari paesi dell’Isola, visse fra Nuoro e Cagliari, Osilo, Sassari, –i cui nomi figurano nelle date di alcune poesie-  dove conosce alcuni poeti sardi. Canta le sue poesie nelle feste e nelle sagre paesane dimostrando grandi capacità poetiche e di improvvisazione. Questi anni (1891-1895) segnano profondamente la sua formazione: prende coscienza delle ingiustizie e degli abusi di potere, tipici del sistema militare. Di qui la sua critica spietata al ruolo dei carabinieri, che invece di essere difensori della giustizia sono spesso alleati degli stessi trasgressori della legge. Significativi a questo proposito i versi diventati a livello popolare famosissimi, soprattutto nel Nuorese: Deo no isco sos carabinersi/in logu nostru proite bi suni/e non arrestan sos bangarutteris. (Io non capisco perché/da noi ci sono i carabinieri/e non arrestano i bancarottieri).

Proprio in questi anni prende consapevolezza dei problemi socio-economici-culturali della Sardegna e aderisce alle idee socialiste del tempo, un socialismo utopistico in cui il poeta individua la soluzione per i problemi delle classi lavoratrici e oppresse. Idee e valori socialisti che Mereu  diffonde affidandosi alle sue poesie per sostenere con nettezza, prima di tutto la libertà e l’uguaglianza: Senza distinziones curiales/devimus esser, fizos de un’insigna/liberos, rispettados, uguales (Senza distinzioni curiali/ dobbiamo essere figli di una stessa bandiera/:liberi, uguali, rispettati). Per continuare con la rivendicazione del suffragio elettorale che i Socialisti propugnavano con forza e che il poeta di Tonara così canterà, -proprio nel 1892, anno della nascita del Partito socialista- Si s’avverat cuddu terremotu/su chi Giacu Siotto est preighende/puru sa poveres’ hat haer votu/happ’a bider dolentes esclamende/<mea culpa> sos viles prinzipales/palattos e terrinos dividende/. (Se si avvera quel terremoto/per cui sta pregando Giago Siotto/che anche i poveri potranno votare/potrò vedere, addolorati, gridare/<mea culpa>i vili printzipali/a dividere palazzi e terreni/).

Oltre a denunciare le ingiustizie sociali e i soprusi subiti dal popolo -che in A Genesio Lamberti, invita alla ribellione- Mereu mette a nudo la “colonizzazione” operata dal regno piemontese e dai continentali, cui è sottoposta la Sardegna: Sos vandalos chi cun briga e cuntierra/benint dae lontanu a si partire/sos fruttos da chi si brujant sa terra, (I vandali con liti e contese/ vengono da lontano/a spartirsi i frutti/dopo aver bruciato la terra). E ancora: Vile su chi sas jannas hat apertu/a s’istranzu pro benner cun sa serra/a fagher de custu logu unu desertu (Vile chi ha aperto la porta al forestiero /perché venisse con la sega/e facesse di questo posto un deserto).

Il poeta il 6 Dicembre 1895 per motivi di salute viene congedato: ritorna così a Tonara. La sua produzione poetica se da una parte è pervasa da motivi melanconici, dall’altra accentua la critica ai rappresentanti della Chiesa e del potere locale; se da una parte srotola poesie “della morte”, dall’altra dipana componimenti scherzosi e allegri, brevi ritratti schizzati in punta di penna di figure e fatti di paese, irridente e maledicente come quando in Su Testamentu, sentendo ormai prossima la morte, nel confessarsi accusa e maledice, cantando con tutta l’amarezza di un cuore esacerbato, che raggiunge toni epici di violenza espressiva: pro ch’imbolare unu frastimu ebbia/a chie m’hat causadu custa rutta/vivat chent’annos ma paralizzadu/dae male caducu e dae gutta (per lanciare una sola maledizione/colui che è stato causa di questa mia disgrazia/viva cent’anni ma paralizzato/dall’epilessia e dalla gotta).

Consumato dalla tisi, che candela de chera (come una candela di cera) muore l’11 marzo 1901 a soli 29 anni.

 

 


 


A NANNI SULIS

 1.

NANNEDDU meu,

su mund’est gai,

a sicut erat1

non torrat mai.

2.

Semus in tempos

de tirannias,

infamidades

e carestias.

3.

Como sos populos

cascant che cane,

gridende forte

«Cherimus pane».

4.

Famidos, nois

semus pappande

pane e castanza,

terra cun lande.

5.

Terra c’a fangu

Torrat su poveru

senz’alimentu,

senza ricoveru.

6.

B’est sa fillossera2,

impostas, tinzas,

chi non distruint

campos e binzas

7. .

Undas chi falant

in Campidanu

trazan3 tesoros

a s’oceanu.

8.

Cixerr’in Uda,

Sumasu, Assemene,

domos e binzas

torrant a tremene.

9.

E non est semper

ch’in iras malas

intrat in cheja

Dionis’Iscalas.

10.

Terra si pappat,

pro cumpanaticu

bi sunt sas ratas

de su focaticu.

11.

Cuddas banderas

numeru trinta,

de binu onu,

mudad’hant tinta.

12.

Appenas mortas

cussas banderas

non piùs s’osservant

imbreagheras.

13.

Amig’ a tottus

fit su Milesu,

como lu timent,

che passant tesu.

14.

Santulussurzu

cun Solarussa

non sunt amigos

piùs de sa bussa.

15.

Semus sididos

in sas funtanas,

pretende sabba

parimus ranas.

16.

Peus su famene

chi, forte, sonat

sa janna a tottus

e non perdonat.

17.

Avvocadeddos,

laureados,

bussacas buidas,

ispiantados

18.

in sas campagnas

pappana4 mura,

che crabas lanzas

in sa cresura.

19.

Cand’est famida

s’avvocazia,

cheres chi penset

in Beccaria? 5

20.

Mancu pro sognu,

su quisitu

est de cumbincher

tant’appetitu.

21.

Poi, abolidu

pabillu e lapis

intrat in ballu

su rapio rapis6.

22.

Mudant sas tintas

de su quadru,

s’omin’ onestu

diventat ladru.

23.

Sos tristos corvos

a chie los lassas?

Pienos de tirrias

e malas trassas.

24.

Canaglia infame

piena de braga,

cherent siscettru

cherent sa daga!7

25.

Ma non bi torrant

a sos antigos

tempos de infamias

e de intrigos

26.

Pretant a Roma

Mannu est sostaculu ;

Ferru est sispada

Linna est su baculu

27.

S’intulzu apostolu

De su segnore

Si finghet santu

Ite impostore!


28.

Sos corvos suos

Tristos, molestos

Sunt sa discordia

De sos onestos

29.

E gai chi tottus

Faghimus gherra

Pro pagas dies

De vida in terra

30.

Dae sinistra

Oltad’a destra,

e semper bides

una minestra.

31.

Maccos, famidos,

ladros, baccanu

faghimus, nemos

halzet sa manu

32.

Adiosu, Vanni,

tenedi contu,

faghe su surdu,

ettad’a tontu.

33.

A tantu, l’ides,

su mund’est gai

a sicut erat

non torrat mai.


 


 

NA LOSA ISMENTIGADA

1.

Non sias ingrata, no, para sos passos,

o giovana ch’ in vid’ happ’istimadu.

Lassa sas allegrias e ispassos

e pensa chi so inoghe sepultadu.

Vermes ischivos si sunt fattos rassos

de cuddos ojos chi tantu has miradu.

Para, par’ un’istante, e tene cura

de cust’ ismentigada sepoltura.

2.

A ti nd’ammentas, cando chi vivia

passaimis ridend’oras interas?

Como happ’ una trista cumpagnia

de ossos e de testas cadaveras,

fin’ a mortu mi faghent pauria

su tremendu silenziu ‘e sas osseras.

E tue non ti dignas un’istante

de pensare ch’ inog’ has un amante!

3.

Ben’ a’ custas osseras, cun anneos,

si non est falsu su chi mi giuraist,

e pensa chi bi sunt sos ossos meos,

sos ossos de su corpus ch’istimaist;

fattos in pruer, non pius intreos

coment’ e cand’ a biu l’abbrazzaist.

Non pius agattas sas formas antigas,

ca so pastu de vermes e formigas.

4.

Bae, ma cando ses dormind’ a lettu

una oghe ti dèt benner in su bentu,

su coro t’hat a tremer’ in su pettu

a’ cussa trista boghe de lamentu

chi t’hat a narrar : custo fit s’affettu,

custo fit su solenne jurasnentu?

Inoghe non ti firmas, lestra passas,

e a’ custa trista rughe non t’abbassas.

5.

Cando passas inoghe pass’umìle ;

t’imponzat custa pedra su rispettu,

ca so mortu pro te anima vile,

privu de isperanz’ e de affettu.

Dae custa fritta losa unu gentile

fiore sega e ponedil’ in pettu,

pro c’ammentes comente t’happ’amadu,

già chi tue ti l’has ismentigadu.

 

(Tratto da Letteratura e civiltà della Sardegna, volume I, di Francesco Casula, Grafica del Parteolla Editore, Dolianova 2011)

 

 

Presentazione del libro “La poesia satirica in Sardegna (Della Torre Editore)

IL LIBROQuell’ironia tutta campidanese

Il 23 aprile alle 17 alla Biblioteca circoscrizionale di Flumini avrà luogo  a cura dell’associazione culturale Ita mi contas la presentazione del libro “La poesia satirica in Sardegna –Antologia a cura di Franco Carlini.” Presenterà il volume (che include scritti di Giulio Angioni, Francesco Casula, Franco Fresi, Salvatore Tola),  Francesco Casula, che ha scritto la parte riguardante la poesia satirica in sardo-campidanese: da Efisio Pintor Sirigu a Ottone Bacaredda; da Luigino Cocco e Aquilino Cannas fino ai nostri giorni.

Leggeranno poesie in sardo-campidanese Francesca Serra e in sardo-logudorese Mario Murgia

In Sardegna è esistita ed esiste una poesia satirica, con un forte timbro sociale, tanto che si può tranquillamente affermare che il gusto del motteggio e della battuta scherzosa, dello sberleffo, della canzonatura, dell’ironia e, più ancora, della raffigurazione del mondo sotto un profilo che ne metta in luce gli elementi paradossali, fa parte non solo del costume, ma dello stesso spirito isolano, grazie anche al forte potenziale umoristico della nostra cultura. “L’ironia che mi viene attribuita come caratteristica dei miei scritti – ebbe a scrivere Lussu – non è mia ma sarda. E’ sarda atavicamente”.

Ciò vale in modo particolare per la letteratura in Sardo nella variante campidanese: che già di per se stessa risulta particolarmente adatta per esprimere la satira, il comico, l’ironico, il giocoso. Forse perché lo stesso dizionario di immagini, lo stesso lessico dei modi di dire e di schemi figurativi possiede già al suo interno idee e impressioni atteggiate dall’anima popolare nella forma del paradosso, della battuta, della satira. Questo spiega – fra l’altro –  perché in sardo-campidanese sono state prodotti capolavori come “Sa scomunica de predi Antiogu” o la poesia di Benvenuto Lobina “Cuadeddu-Cuadeddu”, in cui il poeta di Villanova Tulo immagina che un suo nonno, richiamato in vita da un terribile puzzo di sostanze chimiche, decidesse di saltare a cavallo per andare a Cagliari a fare giustizia di tutti coloro che avevano favorito, con l’industria petrolchimica, quello scempio economico e umano. E così, sdegnato affonda il bisturi della satira contro gente di ogni risma riunita proprio a Cagliari: sa pillandra furistera/su furoni s’abogau/spilligambas e dottoris/deputaus traittoris/munzennoris e bagassas.

Pubblicato nelle pagine culturali di Sardegna Qutotidiano del 19-4-2013

 

Nelle librerie un romanzo di Antonio Cogoni (Alfa Editrice)

Quartu antica e le storie di altri tempi

di Francesco Casula

E’ nelle librerie “Storie di altri tempi” (Alfa Editrice), un bel romanzo di Antonio Cogoni, per oltre vent’anni dirigente sindacale per professione e da sempre con la passione e l’hobby per la scrittura e per la ricerca storica. E sul versante storico si muove il suo romanzo: che prende l’avvio da S’Unda manna, il temporale-nubrifagio  che si abbattè su Quartu san’Elena il primo sabato di ottobre del 1889. Distruggendo in gran parte la cittadina campidanese: una vera e propria catastrofe biblica, per le cose ma soprattutto per le persone. Allicu, il protagonista del romanzo e testimone della tragedia, in seguito al ritrovamento di un vecchio messale, è condotto in un lontano passato, fra storia e leggenda, fra Museto,che  fra il 101516 tenta di conquistare la Sardegna  e la sua donna, Capitana, che darà il nome alla attuale località quartese. Nelle ricerca di un segreto da svelare, il romanzo riserva un finale inaspettato e sorprendente. Da leggere attentamente quindi. Anche perché, al di la della vicenda narrata, il romanzo rappresenta  una vera e propria sonda infilata nel passato di Quartu, di cui registra segni etnologici e antropologici, artistici e architettonici; un bastimento carico di preistoria, storia e di archeologia, ma soprattutto di riti e tradizioni, di cultura materiale e immateriale. A proposito di cultura materiale, è straordinaria la descrizione della vinificazione e dei saperi del bottaio Allicu come quella della casa, con sa lolla, “luogo in cui gli abitanti passavano molto del loro tempo svolgendovi gran parte delle loro attività. Vi lavoravano i prodotti della terra, trasformandoli in prodotti finiti, dai dolci al pane, al vino, all’olio, alla pasta”. O svolgevano lavori manuali come il cucito, il ricamo, i cestini. Il romanzo però non si pone né come mera operazione di recupero in qualche modo etnografico e antropologico, né come cernita di quanto sia vivo e di quanto sia morto nel magma della tradizione isolana. Tanto meno guarda all’indietro, magari per rievocare pateticamente tradizioni e miti: vuole semplicemente affermare che il passato è strumento di futuro e di vita e che il rinnovamento e “la modernizzazione” non passano dunque attraverso il seppellimento della cultura sarda e dei saperi tradizionali ma attraverso la sua conservazione e nello stesso tempo  la sua trasfigurazione in una concezione nuova e più alta del mondo.

Pubblicato su Sardegna Quotidiano il 15-4-2013

 

 

 

 

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

 

Pòpulu de Masuddas,

chi a s’ora de acuiai

is cabonis e is puddas

basseis a scrucullai,

5.donaimia atentzioni

po totu su chi si nau,

si ap’ a tènni arrexoni

de cicai is crabas mias,

ca funt giai duas bias

10.chi dd’apu fatu notòriu

e custu at èssi su de tretzu

e ùtimu monitòriu.

Po chi nisciunu perou

no potzat allegai

15.ni chi si ni chi no,

avrincus de ignoràntzia

du torraus a manastai

sagundu sa costumàntzia

po òdrini de Munzannori. 

20.Po cuddus chi no ddu scint,

obrascendi a sa dia binti

de su mesi chi ddui est bassiu,

in una noti de scuriu

faci a su spanigadroxu

25.a is duas oras po is tres

fuant prus de cincu o ses,

chi, a pistola e a scupeta,

passaus funt in Gennereta,

s’eca ant assatillau

30.e is crabas i nd’ant liau

de mimi su Vicàriu;

chi est sagundu su sumàriu chi

ddui at fatu me in Cùria

su missennori Notàriu,

35.ca totu andat a tanori

de su chi at arrellatau

gopai Ninni su majori

cun totus is barracellus

e sagundu s’arrasutau

40.de su Giugi dellegau

de custa cumunidadi,

chi in drotina e sabiori

un antru no ddu i nd’adi.

45.is crabas fuant doxi

sentze chi sianta contadas

cuatru brabeis angiadas

i atras tres allatantis

chi cincu dis a innantis

50.po èssiri tropu pitias

i si ddui fuant istruias.

Ddui fut un angionedhu

sentza de tènniri s’annu,

chi a pàsciri, su scuredhu,

55.no podiat mancu bassiri,

ca ddi luxiat su piu

de cantu fut grassu,

ni a de noti ni a de dì.

Ddui fut su crabu mannu,

60.ddui fut su mascu de ghia

e un antru chi ndi teniat

chi dònnia annu, po Pasca,

sentze nienti de malu,

a una gomai mia

65.ndi fadia s’arregalu.

E po tali sinnali

potànt is pegus mius

totus sa guturada.

Potàt su crabu sou

70.po chi èssiri fatu scidu

sonalla e pitaiolu.

Su tontu! A no àiri sonau

candu ndi dd’ant liau,

ca ndi fuia bassiu

75.cun sa daga e is trumbonis,

ca si ant èssiri cagau

po fintzas is cratzonis.

Bastat, sigaus a nai

ca no mi bollu imbidrigai:

80.is brabeis fuant nieddas

e potànt po sinnali

is origas ispitzadeddas;

fuant is angioneddus

bellus i arrufadeddus

85.e po èssiri cannotus

fuant sentze coa

i a corrixedhus trotus.

Is mascus fuant totus

de una manta e unu culori:

90.ddui ndi fut unu brabudu

e un antru incorradori

e po tali sinnali,

poita sémpiri atumbàt,

unu corru dh’amancàt.

95.Is crabas e i su crabu

fuant a lana amasturada,

piu longu e piu crutzu,

e totu acaddajonada;

unu solu dhui ndi fut

100.chi caminàt a tzopu

poita nci fut arrutu

a intru de unu garropu.

Una i nd’ant lassau

ca fut totu arrungiosa

105.screpada e tziddicosa.

E una strumbonada de balla

ddis ghetint a s’amuntu

ca po èssiri a su scuru

no potànt s’ogu puntu!

110.Ehi… chi mi ndi fuia acatau,

minci e chi si at parau

e potau a segus de carru,

ca si nd’iat fatu andai

sciutus, mannus e nieddus,

115.sentze ni conca ni crobeddus.

Bastat, torreus a passu,

ca no mi bollu annischitzai.

A prus de su chi apu nau,

chi casi mi scarescia,

120.ddui fut su mascu sanau,

ca dònnia annu ddu bocia

po santu Liberau,

e po tali sinnali fut

a manta pinturina

125.e potàt un ogu sciopau

de una puntura de ispina.

Ecu totu, in concrusioni,

su chi est mancau a mimi.

Bàsciu pena de scomunioni

130.e scomunioni majori

a is chi ant furau a s’arretori.

Po òdrini de Munsannori

is chi nd’ant pigau abetu

e ddu tenint in serchetu

135.funt totus obrigaus

a ndi fai relatzioni

in Cùria o in cunfessioni,

chini iat èssiri chi si bollat

a ddu dèpiri dannuntziai

140.est obrigau a marolla.

Pòpulu disdiciau,

temeràriu e prepotenti,

chi non lassas cosa in logu,

ascuta e poni menti

145.a su chi narat predi Antiogu,

asinuncas t’impromitu

chi t’apu a fàiri unu scritu

chi peri is arranconis,

sartus e bidatzonis

150.de bestiàmini e de lori

no ddui at a abarrai cambu,

ni messàju, ni pastori

(ohi, amomia, oddeu)

e chi totu sa bidda intera,

155.sentza nisciuna spera,

ddui at a cabai in prumu

e mannus e pitius

a sa bia de su fumu!

Pòpulu archiladori,

160.abbandonau de giai

de sa manu de su Criadori,

torrandi a penitèntzia!

Si miticoi no ti sbòddias

de is afàrius de cuscièntzia

165.incapas ti ddui tròdhias.

Ischi… ischi… Liori

Liori cun totu cantus is tiàulus.

Ma poita est chi si nd’arrieis?

Ma labai ca seis malus,

170.peus de bosatrus no ddui nd’at

e seis in comunidadi

una màniga de ladronis.

Ni brabeis e ni angionis

e ni bacas e ni bois

175.no podint campai

siat de bidda o siat stràngiu

ca donniunu boit intrai

me in su cuu de su cumpàngiu.

E ita tiàulu de manera,

180.e ita totu imprabastais?

I apustis s’annischitzais

ca si nci ghetant a galera:

a sa fruca iat èssiri mellus

e dd’iat a nàiri prus beni fatu

185.ca seis tantis mraxanis

e furuncus che i su atu,

imbidiosus de s’allenu

chi si ndi satint is ogus,

praitzosus che i su cani

190.ca bolleis bivi de fura

e sentza de traballai,

malandrinus sentza de contu

e i su chi parit prus tontu

i ndi boddit sa musca in s’àiri!

195.Minci a nca seis bassius

infangaus fintzas a bruncu

in dònnia soti de pecau:

minci e chini s’at isbiddiau!

Chini, malintentzionau,

200.si aunit cun tres o cuatru

bribantis che a issu etotu

e cicant s’unu i a s’atru

po ddu torrai a pediri,

chi no ddu podint bociri.

205.Chini, malu pentzadori,

bogat famas a su bixinu

narendu chi fradi Crispinu

a is oras prus serchetas

aturat fendu marietas

210.e i dd’iat agatau su crabu

gioghendu cun sa pobidda,

candu chi totu sa bidda

ddu depit arraspetai

ca arrancu de gunnedda

215.no ndi dh’at andau mai.

Cropu de anca seis arrutus!

E a mimi no m’eis bogau,

aici si ndi boghint is ogus

e i s’aba de su figau,

220.chi a mesudi tocau

i mi seu abarrau

aundi est gomai Prudèntzia

a fai su meigama,

candu chi sa scuredda

225.no potàt mancu dentis

e sentza de contai

atrus incumbenientis?

Seis bosatrus is bribantis,

bagadius e bagadias,

230.chi a sa muda i a su scuru

i nci besseis a manu muru

candu no ddu est babbai,

ca tengu fintzas bregùngia

de ddu nai me in s’artari.

235.Ohi… amomia scura!

A no iscis ca ddu est s’inferru,

a no tènniri paura

de cussa bèstia de Lutziferru!

E no ddu bieis pintau

240.ca potat su frucaxu

e sa coa de atzraxu

cun farruncas de intruxu?

Cadebai a Coixedda,

cun is corrus trotoxaus

245.e is ungheddas de molenti

a gropas de su tzrapenti

ca potàt seti concas

sentze contai is iscropionis

pìbaras e caborus

250.chi ddui nd’at a ceddonis.

E tigris e lionis

e cantu no ddui nd’at!

Cantu brabaridadi!

Mincidissu e ita giogu

255.ddui fait unu tiauleddu:

a su sessu femininu

i ddi ghetat prumu scallau;

a su sessu masculinu

ddi brintat una barrina

260.chi ddi passat me in sa schina

e si ndi ddi bogat in culu.

Ahi, ddui nd’at de tremi

e de fàiri oratzioni

mancai fessit unu bremi. 

265.E non prangeis ancora,

ca seis totus crocobendi?

Sàtana, bessi a foras

de cussu fossu prefundu

e ingiriamidda a tundu

270.custa bidda de framassonis

e bogandeddus a truba

de peri is arranconis,

ca ti ddu cumandu deu:

poninceddis unu tarrori

275.a custa genti schirrioba

chi is domus s’isbéntuint

che i sa palla in s’axroba,

ca abbisòngiu est chi potint

su coru e su figau. 

280.Ma ita mincialli chi seu:

a chini prèdicu deu?

A is truncus o a sa pedra?

Ma chi tzèrriu… (no, medra!).

E chi fut po un’arriabi

285.sa scomùniga papabi

ddis betu in su mamentu

e i nd’apu a fai scramentu

ca i nd’ant a tènniri pena

cantu ddui nd’at in s’inferru

290.in su culu de sa cadena.

Prestu, gopai Ninni Frori,

su sragastanu majori,

biteimindi is candebeddas,

labai ca funt tres

295.asuta de su faristou,

una groga e duas nieddas,

cumantzaiddas a allui

e giai chi seis igui

arregollei su brebriàriu,

300.totus is arrasponsòrius

e cun s’antifonàriu,

sa capa de pontificabi

s’asprassòriu e su missabi

e istrepus cantu ddui at,

305.ca deu gei tengu innoi

sa scritura de is Profetas,

is oratzionis serchetas

e is brebus de Salamoni,

is salmus sabatinus

310.cun un’àtera oratzioni

cosa chi apu fatu deu:

Àlfea, beta, àgios, o Teu,

mega, solfa, eleison, imas,

vànitas, còpua e gimas,

315.disperdìtio demoniòrum

lìburus de gomai Osanna,

chi ant a trèmiri che i sa canna

totus is contribulaus

virtus, psalmòrum martiritzaus,

320.e is iscritus de predi Jacu.

Imoi bos apu a fai biri

s’onnipotèntzia mia

cun totu sa teologia

chi potu ananti de is ogus,

325.chi ant a fueddai is tiàulus

mancai fessint a arrogus

e cun s’ornamentàriu,

istrumentu poderosu

de mimi su Vicàriu,

330.chi at a fàiri amoddiai

po totu su sparimentu

su coru prus atzraxau

e ddu depit annichilai

mancai fessit de stocu

335.o chi potit in piturras

su pilu che tzudda de procu.

A duncas incumantzeus:

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

340.ab hòmine et làtae sentèntiae

interdìtae suspensionis

censura de ònnia incremèntzia

de scomunioni majori

chi ddi fessit fruminada

345.de sa Cùria de Arromas,

de totu sa cambarada

de is Pabas e Cadrinalis

cun totus is tzaramoneris;

ddu nau e d’arrapitu:

350.chi siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is chi funt brintaus

in s’eca de su Vicàriu,

chi no ddui siat divàriu

355.in peruna professioni,

siat in gradu e cunditzioni;

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is capus de is ladronis…

360.crobetoris e ischidonis

(e po cussu in custa bidda

i nci at tanti bribantis…)

a chini scidiat e scidi

su chi mi nd’ant liau

365.e no dd’at arrellatau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

is chi ant donau agiudu

o calincunu cunsillu,

370.siat mannu o siat pitiu

siat babbu o siat fillu,

e candu si nau a totus

s’at a intendi de seguru

mascus e fèminas puru.

375.E si de is pegus mius

algunu nd’ant bociu,

at èssiri iscomunigau

chini totu nd’at papau,

siat a pràngiu siat a cena

380.e at a patiri sa pena,

cumenti chi èssiri pisciau

in su Sancta Santòrum,

nìhilis mutatiònis

percussione clericòrum,

385.ca chi mi èssiri scorriau

fatu a befa e acracaxau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

a chini nd’at fatu prexu,

390.siat acanta o siat atesu,

is chi si ndi funt arrisus

e is chi si nd’ant a arriri

e de manera chi

passit sa scomunioni

395.de is babbais a is mamais,

de generatzioni in generatzioni,

e po chi totus cantus

aturint beni ligaus

ddus intregu a Berzebù,

400.su cumandanti generali

de totus cantus is tiàulus,

po chi ddus acudat issu,

missus et mincidissus,

dracones et òmnes abissus

405.spìritus procellosus,

strèpitus et stridores dèntiun

blansphemàntium et stridèntium,

po chi siant abruschiaus

comenti abruschiant is procus,

410.supter, supra, inter et foris

in carbònibus desolatoris…

ca seu totu strologau

de candu mi nd’ant furau

is crabas e is brabeis.

415.Po chi no potzant prus

arrapinai faci a susu

chi mi ddus cabint a fundu

in tènebras interiores

po no biri prus su mundu.

420.Ddus trumentint dònnia dia

a mangianu e a meria

cun centu e unu martòriu

po chi tzerrint agitòriu.

E in finis de totu custu,

425.po chi mroxant de assustu,

ant èssiri de totu is crèsias

de is biddas e de Casteddu

tocadas a sonu de motu

is campanas a mateddu,

430.e de morus e de cristianus

de trucus e prubicanus,

e po èssiri de sinnali

i nci betu is candebeddas,

sa stoba e su missabi

435.e strepus cantu dhu at

po chi siant apatigaus,

e aici s’ant a apatigai,

fillus de perditzioni,

maledictus in igne eternum

440.cun malis et tentationis

et stercus demoniorum.

Tronus, lampus e stracia

e bentus de dònnia genia

ddus potzant acumpangiai

445.et in testimònium veritatis

siant cum malandrinis

aqua, sulfur et ignis,

et geennam sempiterna,

chi no sciu ita tiau at èssiri,

450.et cum òmnibus perdìtis,

de su chi apu nau innantis

diabòlibus et spìritis,

rumòribus et terremotus

tengant a bius i a motus

455.eorundem et ipsorum

per òmnia sècula seculòrum.

E ita pentzastis ca brullamu

o mi pigastis po macu

candu si predicamu?

460.No est nudha ancora su sciacu:

gei mi dh’eis a nai

totu sa chiriella

candu feti si scongiuru

cun cust’àtera bagatella

465.chi no dd’eis agatai

nimancu me in su Credu.

Imoi gei nd’eis a intendi

fràsias e maladitzionis

de s’annu de Mrechisedecu,

470.de candu in su traberecu

su babbu nostu Aramu

iat frastimau su fini

de Martini e de Gaini

cun totu s’arratza insoru.

475.Imoi bollu biri su coru

de su prus prepotenti,

chin’at èssiri aici balenti

de no si spiridai

de sa frotza de is frastimus

480.chi bos apu a brabatai:

sùrgite ùngues et àngues

et latrones et furuncos

repetunde de abitàculis

et in sòrdibus sordescant

485.et nunquam compungìmini

mòriant impenitentes

et non àmplius revertìmini,

sùrgite de aquilònibus

et òmnibus contemnìscite,

490.chi a tzichirriu de is barras

potzais isciampitai

et òculis sprepeddatis

de crobus e istoris

sint in còrnibus fruconatis

495.et Sàtanas a sinistris

quadrigentos comburescant

et mulìeres necaturas

ca funt eguas pibirudas

sentza de nisciunu arreparu,

500.disperdantur, percutiantur

malus genus viperarum.

Scimbulatis et legatis

hòminis et femìnibus

comenti mallant is bois.

505.Truncus i àstuas

boghint e pampas de fogu biu,

Cum fùnibus acollaturas

in speluncam sempiternam

nunqua foras fugaturas.

510.Sùrgite, Baalam, de fornàcibus,

totu cantu sa canàllia

crucifìgite latrones

qui Vicàrium furavèrunt

et òmnibus disperdìmini

515.nisi totum reliquìmini

unde, tunde, disurpare,

contristatus stimulàntium

nec quemque salvos fìeri

eorundem ac flagellis

520.ànimis et corpòribus

frigoris et tempestate fame,

siti et nuditate

et nunquam pace in eis,

po sémpiri acabeis.

525.Po totu su chi eis fatu

chi totus is canis de pratza

bos cruxant avatu

e si sigant aundi seis.

Una passada de tronus

530.bos abruxit bius e bonus

e fatus a mutzioni,

a ncu si nd’arruat sa domu

e si ndi boghint a marroni,

chi si biant caminendu

535.cun sa conca de su genugu

e in su caminu paris

bos isdollocheis su tzugu,

fatzais arrastu de crabu

i arrastu de mraxani,

540.si ndi tirit dònnia cani

un’ancodeddu de croxu

i a pedra su bixinau

si tirit a motroxu,

e dònnia borta chi andais

545.a cicai fèmina allena

po fai su mabi crabinu

cussa cosa chi potais

no i ndi dh’ogheis prus

e che is canis acrobaus

550.atureis totu e is dus.

Sèmpiri chi eis a bassiri

po fàiri aciapa o a pastorai,

is budellus innia etotu

si ndi potzant abasciari

555.e si pongiat unu bentu

chi bos pesit a bolari

che i sa folla de su sramentu.

A ncu fatzais unu satu

de sa punta prus in atu

560.chi si ndi boddant a cullera

e dònnia borta chi a su prossimu

eis a disigiai mabi

sa sàngia, fillus mius,

si ndi boghint a cungiabi

565.e pudesciais a bius.

Su priogu e su fàdigu

bos cruxat a muntoni

cumenti su grugulloni

ddui currit a su trigu.

570.Sèmpiri siais isconsolaus,

tristus, sentze acunortu,

unu fàmini bos bengiat

chi bosaterus etotu

bos cumantzeis a mùssius

575.e si bengat gana de atripari

a chini si donat a papari.

E po pòdiri deu cannòsciri

cust’arratza de furuncus

si bessant corrus de mascu

580.e ungheddas de mobenti.

Sàtana, bruta bèstia,

cun arràbiu e furori

si dongat sémpiri molèstia.

S’enemigu de su Sennori

585.bos tentit de manera

chi mamas, babbus e fillus

totus a cropus de obrada

bos segheis is cillus.

Aici at èssiri su fini,

590.aici at a mòrriri chini,

o cunsillau o imbiau,

is crabas i nd’at liau

e is brabeis de predi Antiogu,

chi paxi no at a tènniri

595.ni arraposu in logu.

Custu serbat po is mascus.

Ita apu a nai imoi

a is eguas colludas?

Minci e chini si at parau!

600.Gei nd’eis cundiu sa bidda

cun centumilla maneras

de lussùria e disonestadi!

Tengu fintzas bregùngia

de dhu nai me in s’artari:

605.si ndi andais a Casteddu,

ita a nca feis me inní?

Nant c’andais a srebí;

unu tiàulu, a bagassai!

E fintzas po tres arriabis

610.bos feis iscrapuddai

de pustis chi su sodrau,

su sennori cavalleri

bos ant apicigau

su mabi furisteri.

615.E imoi a intru de bidha,

ita manera est custa,

ita tiau de farrìngiu?

Totu su logu est prìngiu

e acanta de isciopai.

620.Candu mai custu s’est biu:

is bagadias angiadas!

Eguas de su dimòniu,

a nch’est su matrimòniu

e is cartas de isposai?

625.Minci e chini s’at isbidhiau

e potau a segus de carru!

E bos santu Luxori,

chi seis su protetori

e su santu miu diciosu,

630.chi seis tantu poderosu

in celu, in terra e mari,

fadeimiddu su favori:

chi totus de su puntori

mroxant conca a pari.

635.Mirai chi si ddu nau:

si est chi mi ddu feis tènniri,

po èssiri meraculosu

eis a cannosci a mimi.

Bos apu a fàiri una festa

640.mancai de cade de s’atza,

ddui at a èssiri dònnia arratza

de genti furistera,

ddu ad a benni po fintzas

mrachesus de Castedhu,

645.ddui at a èssiri brufessioni

cun suitu e tamburinu,

guetus e fogadoni.

Mirai, si miticoi

no m’alcantzais sa gràtzia,

650.no eus a andai ceta-ceta

cun èsperus e cumpretas,

e pigu a santu Cristou

e bos me in su nìciu

abarrais sou sou.

655.E un’àtera cosa puru:

bos fatzu abarrai

sentza de làntia a su scuru.

E bosaterus, becus futudus,

ancora seis tostaus?

660.Deu s’abetu, labai!

Ni cun santus, ni cun tiàulus

no nci brulleis meda,

asinuncas oi etotu

i nd’eis a torrai sa sceda,

665.e s’apu a biri a baceddus,

fatus a cancarroni,

morendu me in sa bia

sentza de cunfessioni.

O creestis ca brullamu?

670.Oh, ita mobentis chi seis!

Epuru gei ddu scieis

chi su caràtiri miu

tenit s’autoridadi

de torrai su motu a biu.

675.Ellus e duncas? Ita est custu?

Malìnnius e discannotus,

chi bolleis degumai

po fintzas is satzerdotus?!

 

 

 

 

 

 

 

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

 

Pòpulu de Masuddas,

chi a s’ora de acuiai

is cabonis e is puddas

basseis a scrucullai,

5.donaimia atentzioni

po totu su chi si nau,

si ap’ a tènni arrexoni

de cicai is crabas mias,

ca funt giai duas bias

10.chi dd’apu fatu notòriu

e custu at èssi su de tretzu

e ùtimu monitòriu.

Po chi nisciunu perou

no potzat allegai

15.ni chi si ni chi no,

avrincus de ignoràntzia

du torraus a manastai

sagundu sa costumàntzia

po òdrini de Munzannori. 

20.Po cuddus chi no ddu scint,

obrascendi a sa dia binti

de su mesi chi ddui est bassiu,

in una noti de scuriu

faci a su spanigadroxu

25.a is duas oras po is tres

fuant prus de cincu o ses,

chi, a pistola e a scupeta,

passaus funt in Gennereta,

s’eca ant assatillau

30.e is crabas i nd’ant liau

de mimi su Vicàriu;

chi est sagundu su sumàriu chi

ddui at fatu me in Cùria

su missennori Notàriu,

35.ca totu andat a tanori

de su chi at arrellatau

gopai Ninni su majori

cun totus is barracellus

e sagundu s’arrasutau

40.de su Giugi dellegau

de custa cumunidadi,

chi in drotina e sabiori

un antru no ddu i nd’adi.

45.is crabas fuant doxi

sentze chi sianta contadas

cuatru brabeis angiadas

i atras tres allatantis

chi cincu dis a innantis

50.po èssiri tropu pitias

i si ddui fuant istruias.

Ddui fut un angionedhu

sentza de tènniri s’annu,

chi a pàsciri, su scuredhu,

55.no podiat mancu bassiri,

ca ddi luxiat su piu

de cantu fut grassu,

ni a de noti ni a de dì.

Ddui fut su crabu mannu,

60.ddui fut su mascu de ghia

e un antru chi ndi teniat

chi dònnia annu, po Pasca,

sentze nienti de malu,

a una gomai mia

65.ndi fadia s’arregalu.

E po tali sinnali

potànt is pegus mius

totus sa guturada.

Potàt su crabu sou

70.po chi èssiri fatu scidu

sonalla e pitaiolu.

Su tontu! A no àiri sonau

candu ndi dd’ant liau,

ca ndi fuia bassiu

75.cun sa daga e is trumbonis,

ca si ant èssiri cagau

po fintzas is cratzonis.

Bastat, sigaus a nai

ca no mi bollu imbidrigai:

80.is brabeis fuant nieddas

e potànt po sinnali

is origas ispitzadeddas;

fuant is angioneddus

bellus i arrufadeddus

85.e po èssiri cannotus

fuant sentze coa

i a corrixedhus trotus.

Is mascus fuant totus

de una manta e unu culori:

90.ddui ndi fut unu brabudu

e un antru incorradori

e po tali sinnali,

poita sémpiri atumbàt,

unu corru dh’amancàt.

95.Is crabas e i su crabu

fuant a lana amasturada,

piu longu e piu crutzu,

e totu acaddajonada;

unu solu dhui ndi fut

100.chi caminàt a tzopu

poita nci fut arrutu

a intru de unu garropu.

Una i nd’ant lassau

ca fut totu arrungiosa

105.screpada e tziddicosa.

E una strumbonada de balla

ddis ghetint a s’amuntu

ca po èssiri a su scuru

no potànt s’ogu puntu!

110.Ehi… chi mi ndi fuia acatau,

minci e chi si at parau

e potau a segus de carru,

ca si nd’iat fatu andai

sciutus, mannus e nieddus,

115.sentze ni conca ni crobeddus.

Bastat, torreus a passu,

ca no mi bollu annischitzai.

A prus de su chi apu nau,

chi casi mi scarescia,

120.ddui fut su mascu sanau,

ca dònnia annu ddu bocia

po santu Liberau,

e po tali sinnali fut

a manta pinturina

125.e potàt un ogu sciopau

de una puntura de ispina.

Ecu totu, in concrusioni,

su chi est mancau a mimi.

Bàsciu pena de scomunioni

130.e scomunioni majori

a is chi ant furau a s’arretori.

Po òdrini de Munsannori

is chi nd’ant pigau abetu

e ddu tenint in serchetu

135.funt totus obrigaus

a ndi fai relatzioni

in Cùria o in cunfessioni,

chini iat èssiri chi si bollat

a ddu dèpiri dannuntziai

140.est obrigau a marolla.

Pòpulu disdiciau,

temeràriu e prepotenti,

chi non lassas cosa in logu,

ascuta e poni menti

145.a su chi narat predi Antiogu,

asinuncas t’impromitu

chi t’apu a fàiri unu scritu

chi peri is arranconis,

sartus e bidatzonis

150.de bestiàmini e de lori

no ddui at a abarrai cambu,

ni messàju, ni pastori

(ohi, amomia, oddeu)

e chi totu sa bidda intera,

155.sentza nisciuna spera,

ddui at a cabai in prumu

e mannus e pitius

a sa bia de su fumu!

Pòpulu archiladori,

160.abbandonau de giai

de sa manu de su Criadori,

torrandi a penitèntzia!

Si miticoi no ti sbòddias

de is afàrius de cuscièntzia

165.incapas ti ddui tròdhias.

Ischi… ischi… Liori

Liori cun totu cantus is tiàulus.

Ma poita est chi si nd’arrieis?

Ma labai ca seis malus,

170.peus de bosatrus no ddui nd’at

e seis in comunidadi

una màniga de ladronis.

Ni brabeis e ni angionis

e ni bacas e ni bois

175.no podint campai

siat de bidda o siat stràngiu

ca donniunu boit intrai

me in su cuu de su cumpàngiu.

E ita tiàulu de manera,

180.e ita totu imprabastais?

I apustis s’annischitzais

ca si nci ghetant a galera:

a sa fruca iat èssiri mellus

e dd’iat a nàiri prus beni fatu

185.ca seis tantis mraxanis

e furuncus che i su atu,

imbidiosus de s’allenu

chi si ndi satint is ogus,

praitzosus che i su cani

190.ca bolleis bivi de fura

e sentza de traballai,

malandrinus sentza de contu

e i su chi parit prus tontu

i ndi boddit sa musca in s’àiri!

195.Minci a nca seis bassius

infangaus fintzas a bruncu

in dònnia soti de pecau:

minci e chini s’at isbiddiau!

Chini, malintentzionau,

200.si aunit cun tres o cuatru

bribantis che a issu etotu

e cicant s’unu i a s’atru

po ddu torrai a pediri,

chi no ddu podint bociri.

205.Chini, malu pentzadori,

bogat famas a su bixinu

narendu chi fradi Crispinu

a is oras prus serchetas

aturat fendu marietas

210.e i dd’iat agatau su crabu

gioghendu cun sa pobidda,

candu chi totu sa bidda

ddu depit arraspetai

ca arrancu de gunnedda

215.no ndi dh’at andau mai.

Cropu de anca seis arrutus!

E a mimi no m’eis bogau,

aici si ndi boghint is ogus

e i s’aba de su figau,

220.chi a mesudi tocau

i mi seu abarrau

aundi est gomai Prudèntzia

a fai su meigama,

candu chi sa scuredda

225.no potàt mancu dentis

e sentza de contai

atrus incumbenientis?

Seis bosatrus is bribantis,

bagadius e bagadias,

230.chi a sa muda i a su scuru

i nci besseis a manu muru

candu no ddu est babbai,

ca tengu fintzas bregùngia

de ddu nai me in s’artari.

235.Ohi… amomia scura!

A no iscis ca ddu est s’inferru,

a no tènniri paura

de cussa bèstia de Lutziferru!

E no ddu bieis pintau

240.ca potat su frucaxu

e sa coa de atzraxu

cun farruncas de intruxu?

Cadebai a Coixedda,

cun is corrus trotoxaus

245.e is ungheddas de molenti

a gropas de su tzrapenti

ca potàt seti concas

sentze contai is iscropionis

pìbaras e caborus

250.chi ddui nd’at a ceddonis.

E tigris e lionis

e cantu no ddui nd’at!

Cantu brabaridadi!

Mincidissu e ita giogu

255.ddui fait unu tiauleddu:

a su sessu femininu

i ddi ghetat prumu scallau;

a su sessu masculinu

ddi brintat una barrina

260.chi ddi passat me in sa schina

e si ndi ddi bogat in culu.

Ahi, ddui nd’at de tremi

e de fàiri oratzioni

mancai fessit unu bremi. 

265.E non prangeis ancora,

ca seis totus crocobendi?

Sàtana, bessi a foras

de cussu fossu prefundu

e ingiriamidda a tundu

270.custa bidda de framassonis

e bogandeddus a truba

de peri is arranconis,

ca ti ddu cumandu deu:

poninceddis unu tarrori

275.a custa genti schirrioba

chi is domus s’isbéntuint

che i sa palla in s’axroba,

ca abbisòngiu est chi potint

su coru e su figau. 

280.Ma ita mincialli chi seu:

a chini prèdicu deu?

A is truncus o a sa pedra?

Ma chi tzèrriu… (no, medra!).

E chi fut po un’arriabi

285.sa scomùniga papabi

ddis betu in su mamentu

e i nd’apu a fai scramentu

ca i nd’ant a tènniri pena

cantu ddui nd’at in s’inferru

290.in su culu de sa cadena.

Prestu, gopai Ninni Frori,

su sragastanu majori,

biteimindi is candebeddas,

labai ca funt tres

295.asuta de su faristou,

una groga e duas nieddas,

cumantzaiddas a allui

e giai chi seis igui

arregollei su brebriàriu,

300.totus is arrasponsòrius

e cun s’antifonàriu,

sa capa de pontificabi

s’asprassòriu e su missabi

e istrepus cantu ddui at,

305.ca deu gei tengu innoi

sa scritura de is Profetas,

is oratzionis serchetas

e is brebus de Salamoni,

is salmus sabatinus

310.cun un’àtera oratzioni

cosa chi apu fatu deu:

Àlfea, beta, àgios, o Teu,

mega, solfa, eleison, imas,

vànitas, còpua e gimas,

315.disperdìtio demoniòrum

lìburus de gomai Osanna,

chi ant a trèmiri che i sa canna

totus is contribulaus

virtus, psalmòrum martiritzaus,

320.e is iscritus de predi Jacu.

Imoi bos apu a fai biri

s’onnipotèntzia mia

cun totu sa teologia

chi potu ananti de is ogus,

325.chi ant a fueddai is tiàulus

mancai fessint a arrogus

e cun s’ornamentàriu,

istrumentu poderosu

de mimi su Vicàriu,

330.chi at a fàiri amoddiai

po totu su sparimentu

su coru prus atzraxau

e ddu depit annichilai

mancai fessit de stocu

335.o chi potit in piturras

su pilu che tzudda de procu.

A duncas incumantzeus:

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

340.ab hòmine et làtae sentèntiae

interdìtae suspensionis

censura de ònnia incremèntzia

de scomunioni majori

chi ddi fessit fruminada

345.de sa Cùria de Arromas,

de totu sa cambarada

de is Pabas e Cadrinalis

cun totus is tzaramoneris;

ddu nau e d’arrapitu:

350.chi siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is chi funt brintaus

in s’eca de su Vicàriu,

chi no ddui siat divàriu

355.in peruna professioni,

siat in gradu e cunditzioni;

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is capus de is ladronis…

360.crobetoris e ischidonis

(e po cussu in custa bidda

i nci at tanti bribantis…)

a chini scidiat e scidi

su chi mi nd’ant liau

365.e no dd’at arrellatau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

is chi ant donau agiudu

o calincunu cunsillu,

370.siat mannu o siat pitiu

siat babbu o siat fillu,

e candu si nau a totus

s’at a intendi de seguru

mascus e fèminas puru.

375.E si de is pegus mius

algunu nd’ant bociu,

at èssiri iscomunigau

chini totu nd’at papau,

siat a pràngiu siat a cena

380.e at a patiri sa pena,

cumenti chi èssiri pisciau

in su Sancta Santòrum,

nìhilis mutatiònis

percussione clericòrum,

385.ca chi mi èssiri scorriau

fatu a befa e acracaxau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

a chini nd’at fatu prexu,

390.siat acanta o siat atesu,

is chi si ndi funt arrisus

e is chi si nd’ant a arriri

e de manera chi

passit sa scomunioni

395.de is babbais a is mamais,

de generatzioni in generatzioni,

e po chi totus cantus

aturint beni ligaus

ddus intregu a Berzebù,

400.su cumandanti generali

de totus cantus is tiàulus,

po chi ddus acudat issu,

missus et mincidissus,

dracones et òmnes abissus

405.spìritus procellosus,

strèpitus et stridores dèntiun

blansphemàntium et stridèntium,

po chi siant abruschiaus

comenti abruschiant is procus,

410.supter, supra, inter et foris

in carbònibus desolatoris…

ca seu totu strologau

de candu mi nd’ant furau

is crabas e is brabeis.

415.Po chi no potzant prus

arrapinai faci a susu

chi mi ddus cabint a fundu

in tènebras interiores

po no biri prus su mundu.

420.Ddus trumentint dònnia dia

a mangianu e a meria

cun centu e unu martòriu

po chi tzerrint agitòriu.

E in finis de totu custu,

425.po chi mroxant de assustu,

ant èssiri de totu is crèsias

de is biddas e de Casteddu

tocadas a sonu de motu

is campanas a mateddu,

430.e de morus e de cristianus

de trucus e prubicanus,

e po èssiri de sinnali

i nci betu is candebeddas,

sa stoba e su missabi

435.e strepus cantu dhu at

po chi siant apatigaus,

e aici s’ant a apatigai,

fillus de perditzioni,

maledictus in igne eternum

440.cun malis et tentationis

et stercus demoniorum.

Tronus, lampus e stracia

e bentus de dònnia genia

ddus potzant acumpangiai

445.et in testimònium veritatis

siant cum malandrinis

aqua, sulfur et ignis,

et geennam sempiterna,

chi no sciu ita tiau at èssiri,

450.et cum òmnibus perdìtis,

de su chi apu nau innantis

diabòlibus et spìritis,

rumòribus et terremotus

tengant a bius i a motus

455.eorundem et ipsorum

per òmnia sècula seculòrum.

E ita pentzastis ca brullamu

o mi pigastis po macu

candu si predicamu?

460.No est nudha ancora su sciacu:

gei mi dh’eis a nai

totu sa chiriella

candu feti si scongiuru

cun cust’àtera bagatella

465.chi no dd’eis agatai

nimancu me in su Credu.

Imoi gei nd’eis a intendi

fràsias e maladitzionis

de s’annu de Mrechisedecu,

470.de candu in su traberecu

su babbu nostu Aramu

iat frastimau su fini

de Martini e de Gaini

cun totu s’arratza insoru.

475.Imoi bollu biri su coru

de su prus prepotenti,

chin’at èssiri aici balenti

de no si spiridai

de sa frotza de is frastimus

480.chi bos apu a brabatai:

sùrgite ùngues et àngues

et latrones et furuncos

repetunde de abitàculis

et in sòrdibus sordescant

485.et nunquam compungìmini

mòriant impenitentes

et non àmplius revertìmini,

sùrgite de aquilònibus

et òmnibus contemnìscite,

490.chi a tzichirriu de is barras

potzais isciampitai

et òculis sprepeddatis

de crobus e istoris

sint in còrnibus fruconatis

495.et Sàtanas a sinistris

quadrigentos comburescant

et mulìeres necaturas

ca funt eguas pibirudas

sentza de nisciunu arreparu,

500.disperdantur, percutiantur

malus genus viperarum.

Scimbulatis et legatis

hòminis et femìnibus

comenti mallant is bois.

505.Truncus i àstuas

boghint e pampas de fogu biu,

Cum fùnibus acollaturas

in speluncam sempiternam

nunqua foras fugaturas.

510.Sùrgite, Baalam, de fornàcibus,

totu cantu sa canàllia

crucifìgite latrones

qui Vicàrium furavèrunt

et òmnibus disperdìmini

515.nisi totum reliquìmini

unde, tunde, disurpare,

contristatus stimulàntium

nec quemque salvos fìeri

eorundem ac flagellis

520.ànimis et corpòribus

frigoris et tempestate fame,

siti et nuditate

et nunquam pace in eis,

po sémpiri acabeis.

525.Po totu su chi eis fatu

chi totus is canis de pratza

bos cruxant avatu

e si sigant aundi seis.

Una passada de tronus

530.bos abruxit bius e bonus

e fatus a mutzioni,

a ncu si nd’arruat sa domu

e si ndi boghint a marroni,

chi si biant caminendu

535.cun sa conca de su genugu

e in su caminu paris

bos isdollocheis su tzugu,

fatzais arrastu de crabu

i arrastu de mraxani,

540.si ndi tirit dònnia cani

un’ancodeddu de croxu

i a pedra su bixinau

si tirit a motroxu,

e dònnia borta chi andais

545.a cicai fèmina allena

po fai su mabi crabinu

cussa cosa chi potais

no i ndi dh’ogheis prus

e che is canis acrobaus

550.atureis totu e is dus.

Sèmpiri chi eis a bassiri

po fàiri aciapa o a pastorai,

is budellus innia etotu

si ndi potzant abasciari

555.e si pongiat unu bentu

chi bos pesit a bolari

che i sa folla de su sramentu.

A ncu fatzais unu satu

de sa punta prus in atu

560.chi si ndi boddant a cullera

e dònnia borta chi a su prossimu

eis a disigiai mabi

sa sàngia, fillus mius,

si ndi boghint a cungiabi

565.e pudesciais a bius.

Su priogu e su fàdigu

bos cruxat a muntoni

cumenti su grugulloni

ddui currit a su trigu.

570.Sèmpiri siais isconsolaus,

tristus, sentze acunortu,

unu fàmini bos bengiat

chi bosaterus etotu

bos cumantzeis a mùssius

575.e si bengat gana de atripari

a chini si donat a papari.

E po pòdiri deu cannòsciri

cust’arratza de furuncus

si bessant corrus de mascu

580.e ungheddas de mobenti.

Sàtana, bruta bèstia,

cun arràbiu e furori

si dongat sémpiri molèstia.

S’enemigu de su Sennori

585.bos tentit de manera

chi mamas, babbus e fillus

totus a cropus de obrada

bos segheis is cillus.

Aici at èssiri su fini,

590.aici at a mòrriri chini,

o cunsillau o imbiau,

is crabas i nd’at liau

e is brabeis de predi Antiogu,

chi paxi no at a tènniri

595.ni arraposu in logu.

Custu serbat po is mascus.

Ita apu a nai imoi

a is eguas colludas?

Minci e chini si at parau!

600.Gei nd’eis cundiu sa bidda

cun centumilla maneras

de lussùria e disonestadi!

Tengu fintzas bregùngia

de dhu nai me in s’artari:

605.si ndi andais a Casteddu,

ita a nca feis me inní?

Nant c’andais a srebí;

unu tiàulu, a bagassai!

E fintzas po tres arriabis

610.bos feis iscrapuddai

de pustis chi su sodrau,

su sennori cavalleri

bos ant apicigau

su mabi furisteri.

615.E imoi a intru de bidha,

ita manera est custa,

ita tiau de farrìngiu?

Totu su logu est prìngiu

e acanta de isciopai.

620.Candu mai custu s’est biu:

is bagadias angiadas!

Eguas de su dimòniu,

a nch’est su matrimòniu

e is cartas de isposai?

625.Minci e chini s’at isbidhiau

e potau a segus de carru!

E bos santu Luxori,

chi seis su protetori

e su santu miu diciosu,

630.chi seis tantu poderosu

in celu, in terra e mari,

fadeimiddu su favori:

chi totus de su puntori

mroxant conca a pari.

635.Mirai chi si ddu nau:

si est chi mi ddu feis tènniri,

po èssiri meraculosu

eis a cannosci a mimi.

Bos apu a fàiri una festa

640.mancai de cade de s’atza,

ddui at a èssiri dònnia arratza

de genti furistera,

ddu ad a benni po fintzas

mrachesus de Castedhu,

645.ddui at a èssiri brufessioni

cun suitu e tamburinu,

guetus e fogadoni.

Mirai, si miticoi

no m’alcantzais sa gràtzia,

650.no eus a andai ceta-ceta

cun èsperus e cumpretas,

e pigu a santu Cristou

e bos me in su nìciu

abarrais sou sou.

655.E un’àtera cosa puru:

bos fatzu abarrai

sentza de làntia a su scuru.

E bosaterus, becus futudus,

ancora seis tostaus?

660.Deu s’abetu, labai!

Ni cun santus, ni cun tiàulus

no nci brulleis meda,

asinuncas oi etotu

i nd’eis a torrai sa sceda,

665.e s’apu a biri a baceddus,

fatus a cancarroni,

morendu me in sa bia

sentza de cunfessioni.

O creestis ca brullamu?

670.Oh, ita mobentis chi seis!

Epuru gei ddu scieis

chi su caràtiri miu

tenit s’autoridadi

de torrai su motu a biu.

675.Ellus e duncas? Ita est custu?

Malìnnius e discannotus,

chi bolleis degumai

po fintzas is satzerdotus?!

 

 

 

 

 

 

 

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

SA SCOMUNIGA DE PREDI ANTIOGU: Testo

 

Pòpulu de Masuddas,

chi a s’ora de acuiai

is cabonis e is puddas

basseis a scrucullai,

5.donaimia atentzioni

po totu su chi si nau,

si ap’ a tènni arrexoni

de cicai is crabas mias,

ca funt giai duas bias

10.chi dd’apu fatu notòriu

e custu at èssi su de tretzu

e ùtimu monitòriu.

Po chi nisciunu perou

no potzat allegai

15.ni chi si ni chi no,

avrincus de ignoràntzia

du torraus a manastai

sagundu sa costumàntzia

po òdrini de Munzannori. 

20.Po cuddus chi no ddu scint,

obrascendi a sa dia binti

de su mesi chi ddui est bassiu,

in una noti de scuriu

faci a su spanigadroxu

25.a is duas oras po is tres

fuant prus de cincu o ses,

chi, a pistola e a scupeta,

passaus funt in Gennereta,

s’eca ant assatillau

30.e is crabas i nd’ant liau

de mimi su Vicàriu;

chi est sagundu su sumàriu chi

ddui at fatu me in Cùria

su missennori Notàriu,

35.ca totu andat a tanori

de su chi at arrellatau

gopai Ninni su majori

cun totus is barracellus

e sagundu s’arrasutau

40.de su Giugi dellegau

de custa cumunidadi,

chi in drotina e sabiori

un antru no ddu i nd’adi.

45.is crabas fuant doxi

sentze chi sianta contadas

cuatru brabeis angiadas

i atras tres allatantis

chi cincu dis a innantis

50.po èssiri tropu pitias

i si ddui fuant istruias.

Ddui fut un angionedhu

sentza de tènniri s’annu,

chi a pàsciri, su scuredhu,

55.no podiat mancu bassiri,

ca ddi luxiat su piu

de cantu fut grassu,

ni a de noti ni a de dì.

Ddui fut su crabu mannu,

60.ddui fut su mascu de ghia

e un antru chi ndi teniat

chi dònnia annu, po Pasca,

sentze nienti de malu,

a una gomai mia

65.ndi fadia s’arregalu.

E po tali sinnali

potànt is pegus mius

totus sa guturada.

Potàt su crabu sou

70.po chi èssiri fatu scidu

sonalla e pitaiolu.

Su tontu! A no àiri sonau

candu ndi dd’ant liau,

ca ndi fuia bassiu

75.cun sa daga e is trumbonis,

ca si ant èssiri cagau

po fintzas is cratzonis.

Bastat, sigaus a nai

ca no mi bollu imbidrigai:

80.is brabeis fuant nieddas

e potànt po sinnali

is origas ispitzadeddas;

fuant is angioneddus

bellus i arrufadeddus

85.e po èssiri cannotus

fuant sentze coa

i a corrixedhus trotus.

Is mascus fuant totus

de una manta e unu culori:

90.ddui ndi fut unu brabudu

e un antru incorradori

e po tali sinnali,

poita sémpiri atumbàt,

unu corru dh’amancàt.

95.Is crabas e i su crabu

fuant a lana amasturada,

piu longu e piu crutzu,

e totu acaddajonada;

unu solu dhui ndi fut

100.chi caminàt a tzopu

poita nci fut arrutu

a intru de unu garropu.

Una i nd’ant lassau

ca fut totu arrungiosa

105.screpada e tziddicosa.

E una strumbonada de balla

ddis ghetint a s’amuntu

ca po èssiri a su scuru

no potànt s’ogu puntu!

110.Ehi… chi mi ndi fuia acatau,

minci e chi si at parau

e potau a segus de carru,

ca si nd’iat fatu andai

sciutus, mannus e nieddus,

115.sentze ni conca ni crobeddus.

Bastat, torreus a passu,

ca no mi bollu annischitzai.

A prus de su chi apu nau,

chi casi mi scarescia,

120.ddui fut su mascu sanau,

ca dònnia annu ddu bocia

po santu Liberau,

e po tali sinnali fut

a manta pinturina

125.e potàt un ogu sciopau

de una puntura de ispina.

Ecu totu, in concrusioni,

su chi est mancau a mimi.

Bàsciu pena de scomunioni

130.e scomunioni majori

a is chi ant furau a s’arretori.

Po òdrini de Munsannori

is chi nd’ant pigau abetu

e ddu tenint in serchetu

135.funt totus obrigaus

a ndi fai relatzioni

in Cùria o in cunfessioni,

chini iat èssiri chi si bollat

a ddu dèpiri dannuntziai

140.est obrigau a marolla.

Pòpulu disdiciau,

temeràriu e prepotenti,

chi non lassas cosa in logu,

ascuta e poni menti

145.a su chi narat predi Antiogu,

asinuncas t’impromitu

chi t’apu a fàiri unu scritu

chi peri is arranconis,

sartus e bidatzonis

150.de bestiàmini e de lori

no ddui at a abarrai cambu,

ni messàju, ni pastori

(ohi, amomia, oddeu)

e chi totu sa bidda intera,

155.sentza nisciuna spera,

ddui at a cabai in prumu

e mannus e pitius

a sa bia de su fumu!

Pòpulu archiladori,

160.abbandonau de giai

de sa manu de su Criadori,

torrandi a penitèntzia!

Si miticoi no ti sbòddias

de is afàrius de cuscièntzia

165.incapas ti ddui tròdhias.

Ischi… ischi… Liori

Liori cun totu cantus is tiàulus.

Ma poita est chi si nd’arrieis?

Ma labai ca seis malus,

170.peus de bosatrus no ddui nd’at

e seis in comunidadi

una màniga de ladronis.

Ni brabeis e ni angionis

e ni bacas e ni bois

175.no podint campai

siat de bidda o siat stràngiu

ca donniunu boit intrai

me in su cuu de su cumpàngiu.

E ita tiàulu de manera,

180.e ita totu imprabastais?

I apustis s’annischitzais

ca si nci ghetant a galera:

a sa fruca iat èssiri mellus

e dd’iat a nàiri prus beni fatu

185.ca seis tantis mraxanis

e furuncus che i su atu,

imbidiosus de s’allenu

chi si ndi satint is ogus,

praitzosus che i su cani

190.ca bolleis bivi de fura

e sentza de traballai,

malandrinus sentza de contu

e i su chi parit prus tontu

i ndi boddit sa musca in s’àiri!

195.Minci a nca seis bassius

infangaus fintzas a bruncu

in dònnia soti de pecau:

minci e chini s’at isbiddiau!

Chini, malintentzionau,

200.si aunit cun tres o cuatru

bribantis che a issu etotu

e cicant s’unu i a s’atru

po ddu torrai a pediri,

chi no ddu podint bociri.

205.Chini, malu pentzadori,

bogat famas a su bixinu

narendu chi fradi Crispinu

a is oras prus serchetas

aturat fendu marietas

210.e i dd’iat agatau su crabu

gioghendu cun sa pobidda,

candu chi totu sa bidda

ddu depit arraspetai

ca arrancu de gunnedda

215.no ndi dh’at andau mai.

Cropu de anca seis arrutus!

E a mimi no m’eis bogau,

aici si ndi boghint is ogus

e i s’aba de su figau,

220.chi a mesudi tocau

i mi seu abarrau

aundi est gomai Prudèntzia

a fai su meigama,

candu chi sa scuredda

225.no potàt mancu dentis

e sentza de contai

atrus incumbenientis?

Seis bosatrus is bribantis,

bagadius e bagadias,

230.chi a sa muda i a su scuru

i nci besseis a manu muru

candu no ddu est babbai,

ca tengu fintzas bregùngia

de ddu nai me in s’artari.

235.Ohi… amomia scura!

A no iscis ca ddu est s’inferru,

a no tènniri paura

de cussa bèstia de Lutziferru!

E no ddu bieis pintau

240.ca potat su frucaxu

e sa coa de atzraxu

cun farruncas de intruxu?

Cadebai a Coixedda,

cun is corrus trotoxaus

245.e is ungheddas de molenti

a gropas de su tzrapenti

ca potàt seti concas

sentze contai is iscropionis

pìbaras e caborus

250.chi ddui nd’at a ceddonis.

E tigris e lionis

e cantu no ddui nd’at!

Cantu brabaridadi!

Mincidissu e ita giogu

255.ddui fait unu tiauleddu:

a su sessu femininu

i ddi ghetat prumu scallau;

a su sessu masculinu

ddi brintat una barrina

260.chi ddi passat me in sa schina

e si ndi ddi bogat in culu.

Ahi, ddui nd’at de tremi

e de fàiri oratzioni

mancai fessit unu bremi. 

265.E non prangeis ancora,

ca seis totus crocobendi?

Sàtana, bessi a foras

de cussu fossu prefundu

e ingiriamidda a tundu

270.custa bidda de framassonis

e bogandeddus a truba

de peri is arranconis,

ca ti ddu cumandu deu:

poninceddis unu tarrori

275.a custa genti schirrioba

chi is domus s’isbéntuint

che i sa palla in s’axroba,

ca abbisòngiu est chi potint

su coru e su figau. 

280.Ma ita mincialli chi seu:

a chini prèdicu deu?

A is truncus o a sa pedra?

Ma chi tzèrriu… (no, medra!).

E chi fut po un’arriabi

285.sa scomùniga papabi

ddis betu in su mamentu

e i nd’apu a fai scramentu

ca i nd’ant a tènniri pena

cantu ddui nd’at in s’inferru

290.in su culu de sa cadena.

Prestu, gopai Ninni Frori,

su sragastanu majori,

biteimindi is candebeddas,

labai ca funt tres

295.asuta de su faristou,

una groga e duas nieddas,

cumantzaiddas a allui

e giai chi seis igui

arregollei su brebriàriu,

300.totus is arrasponsòrius

e cun s’antifonàriu,

sa capa de pontificabi

s’asprassòriu e su missabi

e istrepus cantu ddui at,

305.ca deu gei tengu innoi

sa scritura de is Profetas,

is oratzionis serchetas

e is brebus de Salamoni,

is salmus sabatinus

310.cun un’àtera oratzioni

cosa chi apu fatu deu:

Àlfea, beta, àgios, o Teu,

mega, solfa, eleison, imas,

vànitas, còpua e gimas,

315.disperdìtio demoniòrum

lìburus de gomai Osanna,

chi ant a trèmiri che i sa canna

totus is contribulaus

virtus, psalmòrum martiritzaus,

320.e is iscritus de predi Jacu.

Imoi bos apu a fai biri

s’onnipotèntzia mia

cun totu sa teologia

chi potu ananti de is ogus,

325.chi ant a fueddai is tiàulus

mancai fessint a arrogus

e cun s’ornamentàriu,

istrumentu poderosu

de mimi su Vicàriu,

330.chi at a fàiri amoddiai

po totu su sparimentu

su coru prus atzraxau

e ddu depit annichilai

mancai fessit de stocu

335.o chi potit in piturras

su pilu che tzudda de procu.

A duncas incumantzeus:

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

340.ab hòmine et làtae sentèntiae

interdìtae suspensionis

censura de ònnia incremèntzia

de scomunioni majori

chi ddi fessit fruminada

345.de sa Cùria de Arromas,

de totu sa cambarada

de is Pabas e Cadrinalis

cun totus is tzaramoneris;

ddu nau e d’arrapitu:

350.chi siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is chi funt brintaus

in s’eca de su Vicàriu,

chi no ddui siat divàriu

355.in peruna professioni,

siat in gradu e cunditzioni;

siant iscomunigaus

e anatematitzaus

totus is capus de is ladronis…

360.crobetoris e ischidonis

(e po cussu in custa bidda

i nci at tanti bribantis…)

a chini scidiat e scidi

su chi mi nd’ant liau

365.e no dd’at arrellatau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

is chi ant donau agiudu

o calincunu cunsillu,

370.siat mannu o siat pitiu

siat babbu o siat fillu,

e candu si nau a totus

s’at a intendi de seguru

mascus e fèminas puru.

375.E si de is pegus mius

algunu nd’ant bociu,

at èssiri iscomunigau

chini totu nd’at papau,

siat a pràngiu siat a cena

380.e at a patiri sa pena,

cumenti chi èssiri pisciau

in su Sancta Santòrum,

nìhilis mutatiònis

percussione clericòrum,

385.ca chi mi èssiri scorriau

fatu a befa e acracaxau.

Siant iscomunigaus

e anatematitzaus

a chini nd’at fatu prexu,

390.siat acanta o siat atesu,

is chi si ndi funt arrisus

e is chi si nd’ant a arriri

e de manera chi

passit sa scomunioni

395.de is babbais a is mamais,

de generatzioni in generatzioni,

e po chi totus cantus

aturint beni ligaus

ddus intregu a Berzebù,

400.su cumandanti generali

de totus cantus is tiàulus,

po chi ddus acudat issu,

missus et mincidissus,

dracones et òmnes abissus

405.spìritus procellosus,

strèpitus et stridores dèntiun

blansphemàntium et stridèntium,

po chi siant abruschiaus

comenti abruschiant is procus,

410.supter, supra, inter et foris

in carbònibus desolatoris…

ca seu totu strologau

de candu mi nd’ant furau

is crabas e is brabeis.

415.Po chi no potzant prus

arrapinai faci a susu

chi mi ddus cabint a fundu

in tènebras interiores

po no biri prus su mundu.

420.Ddus trumentint dònnia dia

a mangianu e a meria

cun centu e unu martòriu

po chi tzerrint agitòriu.

E in finis de totu custu,

425.po chi mroxant de assustu,

ant èssiri de totu is crèsias

de is biddas e de Casteddu

tocadas a sonu de motu

is campanas a mateddu,

430.e de morus e de cristianus

de trucus e prubicanus,

e po èssiri de sinnali

i nci betu is candebeddas,

sa stoba e su missabi

435.e strepus cantu dhu at

po chi siant apatigaus,

e aici s’ant a apatigai,

fillus de perditzioni,

maledictus in igne eternum

440.cun malis et tentationis

et stercus demoniorum.

Tronus, lampus e stracia

e bentus de dònnia genia

ddus potzant acumpangiai

445.et in testimònium veritatis

siant cum malandrinis

aqua, sulfur et ignis,

et geennam sempiterna,

chi no sciu ita tiau at èssiri,

450.et cum òmnibus perdìtis,

de su chi apu nau innantis

diabòlibus et spìritis,

rumòribus et terremotus

tengant a bius i a motus

455.eorundem et ipsorum

per òmnia sècula seculòrum.

E ita pentzastis ca brullamu

o mi pigastis po macu

candu si predicamu?

460.No est nudha ancora su sciacu:

gei mi dh’eis a nai

totu sa chiriella

candu feti si scongiuru

cun cust’àtera bagatella

465.chi no dd’eis agatai

nimancu me in su Credu.

Imoi gei nd’eis a intendi

fràsias e maladitzionis

de s’annu de Mrechisedecu,

470.de candu in su traberecu

su babbu nostu Aramu

iat frastimau su fini

de Martini e de Gaini

cun totu s’arratza insoru.

475.Imoi bollu biri su coru

de su prus prepotenti,

chin’at èssiri aici balenti

de no si spiridai

de sa frotza de is frastimus

480.chi bos apu a brabatai:

sùrgite ùngues et àngues

et latrones et furuncos

repetunde de abitàculis

et in sòrdibus sordescant

485.et nunquam compungìmini

mòriant impenitentes

et non àmplius revertìmini,

sùrgite de aquilònibus

et òmnibus contemnìscite,

490.chi a tzichirriu de is barras

potzais isciampitai

et òculis sprepeddatis

de crobus e istoris

sint in còrnibus fruconatis

495.et Sàtanas a sinistris

quadrigentos comburescant

et mulìeres necaturas

ca funt eguas pibirudas

sentza de nisciunu arreparu,

500.disperdantur, percutiantur

malus genus viperarum.

Scimbulatis et legatis

hòminis et femìnibus

comenti mallant is bois.

505.Truncus i àstuas

boghint e pampas de fogu biu,

Cum fùnibus acollaturas

in speluncam sempiternam

nunqua foras fugaturas.

510.Sùrgite, Baalam, de fornàcibus,

totu cantu sa canàllia

crucifìgite latrones

qui Vicàrium furavèrunt

et òmnibus disperdìmini

515.nisi totum reliquìmini

unde, tunde, disurpare,

contristatus stimulàntium

nec quemque salvos fìeri

eorundem ac flagellis

520.ànimis et corpòribus

frigoris et tempestate fame,

siti et nuditate

et nunquam pace in eis,

po sémpiri acabeis.

525.Po totu su chi eis fatu

chi totus is canis de pratza

bos cruxant avatu

e si sigant aundi seis.

Una passada de tronus

530.bos abruxit bius e bonus

e fatus a mutzioni,

a ncu si nd’arruat sa domu

e si ndi boghint a marroni,

chi si biant caminendu

535.cun sa conca de su genugu

e in su caminu paris

bos isdollocheis su tzugu,

fatzais arrastu de crabu

i arrastu de mraxani,

540.si ndi tirit dònnia cani

un’ancodeddu de croxu

i a pedra su bixinau

si tirit a motroxu,

e dònnia borta chi andais

545.a cicai fèmina allena

po fai su mabi crabinu

cussa cosa chi potais

no i ndi dh’ogheis prus

e che is canis acrobaus

550.atureis totu e is dus.

Sèmpiri chi eis a bassiri

po fàiri aciapa o a pastorai,

is budellus innia etotu

si ndi potzant abasciari

555.e si pongiat unu bentu

chi bos pesit a bolari

che i sa folla de su sramentu.

A ncu fatzais unu satu

de sa punta prus in atu

560.chi si ndi boddant a cullera

e dònnia borta chi a su prossimu

eis a disigiai mabi

sa sàngia, fillus mius,

si ndi boghint a cungiabi

565.e pudesciais a bius.

Su priogu e su fàdigu

bos cruxat a muntoni

cumenti su grugulloni

ddui currit a su trigu.

570.Sèmpiri siais isconsolaus,

tristus, sentze acunortu,

unu fàmini bos bengiat

chi bosaterus etotu

bos cumantzeis a mùssius

575.e si bengat gana de atripari

a chini si donat a papari.

E po pòdiri deu cannòsciri

cust’arratza de furuncus

si bessant corrus de mascu

580.e ungheddas de mobenti.

Sàtana, bruta bèstia,

cun arràbiu e furori

si dongat sémpiri molèstia.

S’enemigu de su Sennori

585.bos tentit de manera

chi mamas, babbus e fillus

totus a cropus de obrada

bos segheis is cillus.

Aici at èssiri su fini,

590.aici at a mòrriri chini,

o cunsillau o imbiau,

is crabas i nd’at liau

e is brabeis de predi Antiogu,

chi paxi no at a tènniri

595.ni arraposu in logu.

Custu serbat po is mascus.

Ita apu a nai imoi

a is eguas colludas?

Minci e chini si at parau!

600.Gei nd’eis cundiu sa bidda

cun centumilla maneras

de lussùria e disonestadi!

Tengu fintzas bregùngia

de dhu nai me in s’artari:

605.si ndi andais a Casteddu,

ita a nca feis me inní?

Nant c’andais a srebí;

unu tiàulu, a bagassai!

E fintzas po tres arriabis

610.bos feis iscrapuddai

de pustis chi su sodrau,

su sennori cavalleri

bos ant apicigau

su mabi furisteri.

615.E imoi a intru de bidha,

ita manera est custa,

ita tiau de farrìngiu?

Totu su logu est prìngiu

e acanta de isciopai.

620.Candu mai custu s’est biu:

is bagadias angiadas!

Eguas de su dimòniu,

a nch’est su matrimòniu

e is cartas de isposai?

625.Minci e chini s’at isbidhiau

e potau a segus de carru!

E bos santu Luxori,

chi seis su protetori

e su santu miu diciosu,

630.chi seis tantu poderosu

in celu, in terra e mari,

fadeimiddu su favori:

chi totus de su puntori

mroxant conca a pari.

635.Mirai chi si ddu nau:

si est chi mi ddu feis tènniri,

po èssiri meraculosu

eis a cannosci a mimi.

Bos apu a fàiri una festa

640.mancai de cade de s’atza,

ddui at a èssiri dònnia arratza

de genti furistera,

ddu ad a benni po fintzas

mrachesus de Castedhu,

645.ddui at a èssiri brufessioni

cun suitu e tamburinu,

guetus e fogadoni.

Mirai, si miticoi

no m’alcantzais sa gràtzia,

650.no eus a andai ceta-ceta

cun èsperus e cumpretas,

e pigu a santu Cristou

e bos me in su nìciu

abarrais sou sou.

655.E un’àtera cosa puru:

bos fatzu abarrai

sentza de làntia a su scuru.

E bosaterus, becus futudus,

ancora seis tostaus?

660.Deu s’abetu, labai!

Ni cun santus, ni cun tiàulus

no nci brulleis meda,

asinuncas oi etotu

i nd’eis a torrai sa sceda,

665.e s’apu a biri a baceddus,

fatus a cancarroni,

morendu me in sa bia

sentza de cunfessioni.

O creestis ca brullamu?

670.Oh, ita mobentis chi seis!

Epuru gei ddu scieis

chi su caràtiri miu

tenit s’autoridadi

de torrai su motu a biu.

675.Ellus e duncas? Ita est custu?

Malìnnius e discannotus,

chi bolleis degumai

po fintzas is satzerdotus?!