UN’ ATERA TRADUZIONE DE UNA BOGHE DE SA TRECCANI IN LIMBA SARDA

UN’ATERA TRADUTZIONE DE UNA BOGHE DE SA TRECCANI IN LIMBA SARDA.
S’amigu Nicolino Fressura bortat in Sardu “sa Boghe” chi ap’iscritu pro s’Entziclopedia TRECCANI subra
Bastianu Satta.

SATTA, Sebastiano. – Est naschidu in Nuoro su 21 de maju de su 1867. Su babbu, nuoresu, Antonio, fit un’avvocadu connotu meda; sa mama, Raimonda Gungui de Mamujada, fit una femina pagu istudiada ma prena de una durchesa addolorida. Unu frade, Giuseppino, fit artu funzionariu in su Ministeriu de Grazia e Giustizia.

Su babbu fit mortu in Livorno, uhe fit andadu pro trabagliu, cando Satta haiat appenas lompidu chimbe annos. Restadu orfanu, haiat connotu su bisonzu e sas humiliaziones de sa povertade e sa mama haiat pesadu isse e su frade minore – haiat iscrittu a cua – «cun su fogu de su foghile chi fit pagu ‘e nudda».

In Nuoro Bastianu, comente lu giamaiant sos cumpanzos, haiat fattu sas elementares e su ginnasiu propiu in cuddu tempus chi fit alimentende sa gana de una vida e unu pensamentu diversos pustis de su tumultu de Su Connotu, capitadu in Nuoro su 26 de abrile de su 1868, cun sos rebelles chi haiant assaltadu su Munizipiu pedende de torrare a s’antigu sistema de gestione comunitaria de sos terrinos, eliminadu da s’edittu chi los haiant tancados a muru (1820) antis de s’abolizione de sos derettos de pasculu a cumone a cua, cun legge de su 23 de abrile de su 1865.

Pustis de custa ribellione, su parlamentare Giorgio Asproni haiat sollizitadu su guvernu italianu a avviare un’indagine subra sas cundiziones soziales e economicas de sa Sardigna, caratterizadas da su problema, torradu a biu, de sos bandidos, da s’emigrazione, da sa miseria e da sa malaria. In custa situazione fint bessidos in Nuoro parizzos poetas, giamados sos poetas de su Connotu, totus amigos corales de Satta.

Inter custos, Giovanni Antonio Murru, Pasquale Dessanai, Salvatore Rubeddu, chi haiant attaccadu, cun sa poesia populare issoro e in sardu, sas legges ingiustas chi haiant permissu a pagos privilegiados de s’impossessare de tancas mannas. In su clima de custu rinaschimentu locale si fint affirmados personazos che a Grazia Deledda e Francesco Ciusa, su menzus iscultore sardu, e cun issos Antonio Ballero e Giacinto Satta, pintores e romanzieris a su matessi tempus.

Finidu su ginnasiu, Satta fit andadu dae Nuoro a Tatari pro faghere su lizzeu, uhe a mastru de italianu teniat Giovanni Marradi, carduzzianu. Leada sa lissensia lizzeale haiat lassadu sos istudios pro faghere su sordadu in Bologna (1887-88). In ihe haiat iscrittu sa prima opera poetica, I versi ribelli, leende a modellu Carducci, pubblicada in Tatari su 1893. Finidu su sordadu fit torradu a Tatari uhe fit restadu finas a su 1894, istudiende in s’Universidade e laureendesi in legge. Sunt istados sos annos pius importantes de sa formazione sua, culturale, litteraria e ideologica, in unu logu briosu comente fit cudda zitade repubblicana e radicale, paris cun operadores culturales de valore che a Salvatore Farina, Enrico Costa, Luigi Falchi, Pompeo Calvia, Salvatore Ruju.

Haiat collaboradu cun su cuotidianu tataresu l’Isola, chi haiat fundadu isse etotu paris cun Gastone Chiesi e chi fit duradu pagu (da nadale de su 1893 a triulas de su 1894), ma haiat iscrittu puru in La Nuova Sardegna, Burchiello (unu settimanale goliardicu), in su periodicu tataresu Sardegna letteraria e in su casteddaiu Vita sarda. Sos iscrittos in prosa pro l’Isola fint firmados cun su pseudonimu Povero Jorik, chi teniat un’origine litteraria crara: infatti Povero Jorik est su buffone de su re in s’Amleto de Shakespeare.

De ammentare, paris cun sos cabucronacas ispidientosos, L’Intervista ai banditi, s’articulu pius connotu de issos, chi nd’haiant contadu ispantos e ch’haiat oltrepassadu sos confines de Sardigna e de Italia fit un’intervista a tres bandidos incainados (Francesco Derosas, Pietro Angius e Luigi Delogu). In summa, segundu una prospettiva culturale chi cheriat faghere connoschere sas cundiziones de sa Sardigna, abberrende s’isula a una visione intelletuale pius manna, collaboraiat a cuotidianos e periodicos, che Nuova Antologia, Giornale d’Italia, Il Resto del Carlino, Tempo e Italia del popolo.

De Satta giornalista hat iscrittu Salvatore Manconi: «Contaiat in manera naturale, coloraiat su pensamentu, fit un’artista de sa peraula. In sos iscrittos suos non s’agatat una volgaridade, finas brighende e beffende, fit unu segnore. Comente cronista no bi nd’haiat ateru. Sa cosigheddas pius de nudda li daiant s’occasione pro unu de cuddos cabucronacas, calchiunu in versos, chi l’aiant fattu connoschere e istimare in totu Tatari» (Albo sattiano, 1924, p. 47).

Su 1893 haiat pubblicadu un’atera silloge poetica, Nella terra dei Nuraghes (firmada cun Luigi Falchi e Pompeo Calvia), chi cunteniat otto liricas, duas in sardu: Su battizu e Sa ferrovia, de pagu valore artisticu, ma utiles pro cumprendere s’itinerariu ispirituale de su poeta. Finalmente, in su 1895 fit torradu a Nuoro, uhe fit istadu cussizeri comunale in su 1900-03. Dae su 1896 a su 1908 aiat trabagliadu comente avvocadu, «boghende fama de penalista mannu e de oradore brillante, benechistionadu, fogosu, timidu pro sas arringas suas, ca finas in sos fattos pius differentes resessiat a agattare sa nota umana» (Bonu, 1961, p. 534).

Su 1905 si fit cojuadu cun Clorinda Pattusi e haiant hapidu una prima fiza, Raimonda, giamada cun teneresa Biblina, morta pizzinnedda in su 1907 e ammentada in sos Canti dell’ombra cun unu lirismu triste e accoradu, moduladu in sas antigas monodias locales. In su 1908 fit naschidu su segundu fizu, chi l’haiat giamadu, a modu de provocazione, Vindice, chi hat passadu totu sa vida arribbende s’eredidade culturale e zivile de su babbu, antis de morrere in su 1984.

Su matessi annu a Satta li fit falada una paresi: “su gigante bonu”, “Pipieddu”, comente lu giamaiat, pro brulla, fit a terra, ma no haiat zessadu pro cussu de cumponnere versos, dittende sas poesias suas pius famosas chi fint intradas antis in Canti barbaricini (1909) e pustis in Canti del salto e della tanca (bessidos postumos in su 1924). Sos Canti barbaricini sunt naschidos cando Satta fit impignadu meda in Nuoro comente penalista. In sa Premessa, isse etotu los presentat gai: «Barbarizinos hapo cherfidu giamare custos cantos ca sunt accordos naschidos in Barbagia de Sardigna; e cando puru non zelebrant ispiritos e formas de cudda terra agreste e antiga, barbarizinos sunt in s’anima e barbarizinas tenent sas formas e sos modos. Le Selvagge, chi sunt su coro nieddu de su libru, ammentant sos urtimos annos de iscunfortu e de iscuru, cando sos cuiles fint boidos e terribiles e tragica sonaiant sas monodias de sas Atitadoras, e s’animu fit disamparadu e tribuladu dae disacatos e odios issellerados. Ah, su poeta hat bidu deabberu cussas mamas rundende peri sos montes, in chirca de sos fizos feridos in mortorzos e istrossas e hat bidu deabberu arende sa terra cun sos fusiles appicados a s’aradu! Ma sa notte si ch’est isparida e si sunt intesos sos cantos de s’albeschida» (Canti, 2003, p. 7).

Sos giudissios subra sas poesias de Satta fint differentes: da chi las dispregiaiat: «francu carchi liniamentu de poesia, su restu est retorica e imitazione» (Momigliano, 1924); a chi fit pius echilibradu: «Si rivelat dignu de rispettu, pro sa passione chi hat postu in s’isforzu sou de una poesia de su totu impignada; pro sa seriedade cun sa cale hat chircadu de risolvere su problema historicu, chi teniat addainnantis, de una litteradura, si poto narrere gai, sardonazionale» (Petronio, 1965, pp. 76 s.).

Pro sa chistione de sa limba sattiana, massimamente pro su chi appartennet a su sardu, est interessante e de cundividire custu giudissiu: «Su rapportu cun su sardu est costituidu da un’opera de adattamentu chi s’iscopu est una mistura espressiva trabagliosa: nde essit a pizu una proposta de limba poetica italiana intro de su cuntestu culturale e limbisticu regionale […]. S’operazione poetica de Satta est duncas pius ambiziosa e impignosa de cantu siat bessidu a pizu in su dibattidu chi s’est isviluppadu subra s’opera sua.

Si faghet rapresentante de una tradizione poetica regionale, siat a sa parte de sa tradizione in sardu, siat a sa parte de sa produzione in italianu, pro torrare a proponnere, cun una cussenzia pius ammaliziada e esperta e aberta e pius pagu suttamittida, un’esperienzia poetica chi ponzat in su matessi pianu sos valores de una realidade locale, discoidada e anzena. E sas ainas espressivas e tecnicas de una tradizione culta, in unu momentu uhe b’est sa tendenzia a dare boghe a sas culturas in creschida chi cumbattint e pretendent de tennere derettu a sa paraula in su cunzertu nazionale». (Canti, a cura de G. Pirodda, 1996, p. 15).

Satta est mortu in Nuoro su 29 de Sant’Andria de su 1914. L’hant interradu senza funerale religiosu ca haiat espressu sa volontade de non tennere nen preideros nen pregadorias cando si che fit mortu. Sas cronacas contant chi una zentamine de massajos, pastores e finas bandidos fit calada dae sos montes pro l’accumpanzare in s’urtimu reposu, ammentende s’amore sou pro s’uguaglianzia e su progressu soziale e sa passione chi teniat pro sa patria sarda. Satta fit connotu e istimadu meda da sa gente sua chi lu bidiat propiu comente unu ‘vate’, cantore de un’identidade sarda mitica e drammatica, fatta zirculare in abbundanzia in Europa da Grazia Deledda.

Sa Sardigna comente mundu primitivu, de incantu e agreste, lontanu in su tempus e in s’ispaziu. Una barbaridade amigale, in su coro incontaminadu de Europa, prena de passione e religiosidade, chi tantu haiat impressionadu David H. Lawrence, chi l’haiat descritta in Mare e Sardegna (Roma 2002). «ateros poetas sunt istados menzus de isse. A neune l’hant prantu de pius. Unu simbolu fit iscumparsu. Naschiat unu mitu» (Cossu, 1974, p. 3408).

Operas. Nella terra dei Nuraghes, Tatari 1893; Versi ribelli, Tatari 1893; Primo Maggio, Tatari 1896; Canti barbaricini, Casteddu 1909; Canti del Salto e della Tanca, Casteddu 1924; Poesie malnote, ignorate e disperse, Casteddu 1932; Canti «Canti barbaricini, Canti del Salto e della Tanca», Nuoro 2003. Fontes e Bibl.: A. Momigliano, Canti barbaricini, in Giornale d’Italia, 7 de austu de su 1924; Albo sattiano, Casteddu 1924; S. Satta, Canti, a cura de M. Ciusa Romagna, Milanu 1955; R. Bonu, Scrittori sardi, II, Tatari 1961, pp. 533-544; S. S. nel 50° anniversario della morte. Raccolta di manoscritti, documenti editi e inediti, Casteddu 1964; G. Petronio, S. S., Casteddu 1965; N. Cossu, in Letteratura italiana (Marzorati), I minori, IV, Milanu 1974, pp. 3403-3408; I Canti e altre poesie, a cura de F. Corda, Casteddu 1983; S. S.: dentro l’opera, dentro i giorni, Atti delle giornate di studio… 1985, a cura de U. Collu – A.M. Quaquhero, Nuoro 1988; A. Luce Lenzi, Canti barbaricini, Modena 1993; Canti, a cura de G. Pirodda, Nuoro 1996; D.H. Lawrence, Mare e Sardegna, Roma 2002; S. S., un canto di risarcimento, a cura de U. Collu, Nuoro 2015.

UN’ ATERA TRADUZIONE DE UNA BOGHE DE SA TRECCANI IN LIMBA SARDAultima modifica: 2021-03-26T18:01:32+01:00da zicu1
Reposta per primo quest’articolo