Articolo in Sardo su Sa Carta de Logu di Eleonora d’Arborea apparso sul n.50 di LACANAS

 

 Nel numero 50, anno IX, Giugno 2011 di LACANAS, Rivista bilingue delle Identità, fondata e diretta da Paolo Pillonca è stato pubblicato l’articolo che segue 

Parte Segunda 

Sa Carta De Logu 

de Frantziscu Casula

 

Sa presone non est cussiderada intr’ de sas penas: carchi borta si nd’allegat ma solu comente mediu de seguresa pro miramentare su reu a in antis de leare ateras detzisiones (cap.4) o avilguamentos (cap.12)

 

Bolet narrer chi bi fiat sa cunbintzione chi s’Istadu non podiat mantenner ne campare sos delinquentes, antzis miraiat a los ferrer in su patrimoniu chi cussideraiant un interventu prus profetosu de cale si siat pena.

 

In zenerale sas penas serbint pro ferrer a su malu pro cantu pertoccaiat sos possedimentos o pro l’avrinare cun sa meneta de multas meda mannas. Pro chie non pagaiat sa multa bi fiant penas corporales ferotzes. Carchi esempiu: a chie furaiat cosas sacras che li bocaiant un’ogru (cap.26); a chie brusiaiat sos campos traballados che li segaiant sa manu destra (cap.47); a sos testimongios farsos e a sos irrocadores chi li poniant un’aghimu in sa limba e a pustis che lia segaiant (capp. 76 e 129). Cando su reu fiat racaidu sas penas fiant meda prus mannas.

 

Tzertu a Leonora si podet atzuridare chi su malu lu cheret solu castigare ma non abilitare de nou: est a beru. Ma nois non podimus judicare sa Carta cun sa mentalidade de oe. In prus toccat de narrer chi in cussos tempos in sos ateros logos sas penas fiant fintzas prus iscanidas e a s’ispissu lassadas a s’arbitriu de su juge: difattis sa sotziedade europea in cussos tempos fiat galu sutta una lezislatzione de su mediuevo barbaricu e feudale.

 

Imbetzes bi sunt in sa Carta de Logu paritzas dispositziones chi faghent onore a sa sapienztia juridica e a su bonu sentidu de Leonora. Pesso mescamente a sa distintzione tra curpa e dolu (animu deliberatu lu jamat sa Carta); a sa lee chi pro totus est aguale, a su fattu chi cando benint sequestrados totu sos possedimentos, a sa muzere e a sos figios in cale si siat manera lassant sa parte chi l’ispettant (cap.2); nemos podet dare ricoveru o ajudu a sos bandidos ma custu est permittidu a sa mama e a su babbu, a sa muzere e a sos figios, a su frade e a sa sorre, proite non cherent isperdere sa familia ne bochire sos cherinzos sacros (cap.7); chie cumpromittit una femina bagadiba est obrigadu a si l’isposare ma solu si issa est de accordu (si placchiat a sa femina), si nono pro totu sa vida li depet dare una doda adecuada a sas conditziones sotziales chi issa tenet (cap.21).

 

Medas articulos sunt dedicados contra sos furones, mescamente contra sas furas de bestiamene, de tridigu e de animales masedos. Ma non b’est de si maravizzare sas furas nos narant cun craresa chi semus in una sotziedade de massajos e de pastores e duncas toccat de los difender cun penas mannas, in dinare o cun istropios contra chie attentat a sos interessos issoro.

 

Sa lee fissat unu rapportu inter sas furas de bestiamene e sa crobantzia de peddes ottennidos dae boes, caddos e baccas furadas (capp. XVII e XX). Faghiat una distinzione inter sas furas de caddos, caddas e baccas masedas –los mutit “domadas”(cap. XXVII) dae cuddos chi jamat “rudi” (cap. XXVIII)

 

Pigat in cussideratzione puru, pro non narrer mascamente, sas furas de berbeghes, porcos e capras (cap. XXIX): pro custas furas sas penas fiant meda meda seberas: a in antis in dinare ma si non pagaiant s’arribaiat a che li segare, a sos furones,  sas duas origras ma finas a los “inforcare”.

 

Cun sos varios ordinamentos sa Carta non scabudaiat neuna forma de attividade e sicomente fiat in su matessi tempus unu coditze de protzedura, fundaiat unu corpus cumpretu de sas lees de s’Istadu chi serbiant pro totu sos chi biviant in su “Logu” de Arborea e de sos territorios conquistados.

 

Sa justitzia privada chi aiat dominadu in totu su Mediuevo non fiat prus arrampanada: s’Istadu  est subra de sa pessone e e b’est una lee chi est comuna e aguale pro totus e duncas a subra de sos interessos particulares.

 

Sos Aragonesos sicomente cussideraiat sa carta sabia e adata a sas netzessidases de s’Isula in su milliebattoghentosvintunu (1421) l’ant isterrida a totu sa Sardigna (fora a sas tzittades de Casteddu, Iglesias, Bosa, Alaghera, Tatari, Castelsardu chi aiant Istatutos ispetziales). Sa Carta de Logu est durada finas a su milliottighentosbintisette (1827), duncas finas a su Coditze de Carlo Felitze.

 

 

 

 

 

Articolo in Sardo su Sa Carta de Logu di Eleonora d’Arborea apparso sul n.50 di LACANASultima modifica: 2011-07-04T09:59:00+02:00da zicu1
Reposta per primo quest’articolo