RECENSIONI Franca Marcialis, di Nurri, docente, studiosa di lingua sarda, scrittrice (per la Casa editrice Della Torre di Cagliari ha pubblicato “Contus”), impegnata sul fronte del bilinguismo e soprattutto della didattica del sardo, commenta, analizza e recensisce i libri Lionora de Arborea, Grazia Deledda e Marianna Bussalai scritti da Francesco Casula e pubblicati dalla casa editrice Alfa di Quartu, nella collana “Omines e feminas de gabbale”.
Essi de Gabbale o de Cabali, comenti naraus nosu in Campidanu, bolit nai essi dinnius de nodu e de arrespetu. Nosu naraus “est un’òmini de cabali, o est unu de pagu cabali, o non ddu at cabali, non at scaburtu cabali perunu… Essi òmini de cabali bolit nai essi onestu, de caratteri forti, abili, sabiu, dinniu de essi apreziau. In pagus fueddus, òmini de cabali est unu comenti de s’amigu nostu Franciscu Casula chi at scritu is librus asuba de “òminis e fèminas de gabbale“ imprentaus de Maria Marongiu in sa domu de imprenta Alfa Editrice de Quartu. Franciscu est un’òmini seriu e in su matessi tempus sempri aligru, de principius sanus, sabiu, frimu in is ideas, de grandu cultura, studiosu de storia e de cultura sarda, scritori e giornalista, sindacalista, professori de scola e maistu de vida sempri prontu a gherrai po difendi is prus debilis e sempri in cumbata po mantenni fidi a is ideas suas. Custas ideas si podint stringi in custus pagus fueddus postus in sa presentada de su libru asuba de Deledda: “Nois cherimus sighire a bivere, cun s’identidade nostra, istorica, culturale e linguistica de populu e de natzione: pro custu toccat chi sa limba sarda siat imparada e connota e duncas foeddada e iscritta”.
Franciscu est unu chi ponit sempri in pratica su chi predicat e propriu po custu issu at iscritu medas librus asuba sa storia, sa lingua e sa cultura sarda e puru custus librus chi presentaus innoi funt stetius aprontaus in s’idea de fai conosci fèminas e òminis de cabali de Sardinnia. Funt iscritus in sardu, in sa fueddada de Cab’e Susu, ma si cumprendint beni poita si sforzant de arribai a una scritura comuna chi pozat essi cumprendia e umperada de totus. Chini ligit su libru si-nd’abizat iluegu ca est iscritu de un’òmini de scola chi donat atenzioni a su chi si narat e a comenti si scrit. Sa lingua est moderna, arrica comenti de lessicu, struturada sighendu sa sintassi sarda, cun frasis beni tessias e chi si cumprendint in deretura. Is argumentus podint essi ampriaus e permitint de aprontai unidadis de imparu chi accolegant medas materias chi si faint in iscola (istoria, giografia, literadura sarda, nazionali e internazionali, critica literaria). Is librus si podint umperai beni po sa didatica de su sardu in sa scola: funt iscritus po is giovunus de oi in manera chi issus, conoscendu genti de cabali, pozant conosci sa storia sarda, su chi nosu seus stetius, pozant conosci is arrexinis de sa cultura nosta e dda pozant apreziai de prus. Franciscu Casula at bofiu apreziat de tres fèminas sardas dinnias de essi connotas e amiradas. Sa prima est Lionora de Arborea. Lionora (Eleonora D’Arbarea) est una de is fèminas prus stimadas de sa storia italiana de is tempus passaus. Is contus asuba de sa vida sua funt medas, pagus perou is testimoniantzias istoricas. Franciscu si frimat a totu su chi si podit provai cun documentus fenzas de sterri arrescionis in is contisceddus chi benint mandaus de babu a fillu ma chi non si podint provai in manera peruna. Lionora est nascia in su 1340, filla de Marianu IV e coyada cun Brancaleone Doria in su 1376 (a 36 annus) no po amori ma po podi tenni una manu de agiudu contras a is Aragonesus. Apustis mortu (bocciu non si scit de chini) su fradi Ugoni divenit juighissa de Arbarea de su 1383 fintzas a su1404 annu chi s’est morta po mori de sa pesti niedda. Sa juighissa nosta fut contra sa potentzia spanniola chi boliat concuistai in donnia modo sa Sardinnia e iat fatu unas cantus gherras po s’autonomia de totu sa Sardinnia contra s’invasori aragonesu. Mancai non siat arrenescia in cust’idea, sa genti de sa Sardinnia s’arregodat de Issa po sa “Carta de Logu“, una Carta de is Leis , iscrita in lingua sarda e umperada de su 1421 in totu sa Sardinnia. Custa podit essi cunsiderada una de is fromas prus avantzadas de sa scientzia de is leis in su tempu medievali. Franciscu Casula at postu in ispicu sa moderninadi de sa “Carta” e at fatu resaltai comenti n-ci fut atentzioni po su mundu de is fèminas, puru cun ordinamentus chi podint esser cunsideraus “modernus”, (comenti sa libertadi de sa fèmina de acetai o arrefudai sa coya de aconciu). Po donnia mancanzia si tenit in contu sa cundanna giusta. Massayus e pastoris, tandus prus de oi, fuant in cumbata po s’usufrutu de is terras, agatànt in sa carta de logu regulamentus frimus e precisus chi depiant ascurtai amarolla poita sa lei de Lionora fuat pagu druci cun is prepotentis. Comenti de pena po is disatinus sa lei podiat cundannai a morri in su fogu o s’intzurpiamentu o a sa prisonia. Si donàt perou attenzioni po biri chi ci fiat voluntadi de fai su mali. In atrus logus tandus no ci pentzànt nimancu. Is 198 articulus de sa Carta pertocant totus is aspetus de sa vida de su Stadu: castigamentus po mali mannu, ordinamentos po massayus e pastorìs, po chini poniat fogu, po sa cassa, po cussu chi spetàt a chini trabalàt e sa tutoria de is prus debilis. Po su tempu suu custa lei fiat moderna. Sa Carta de Logu de Lionora est abarrada in vigori in totu sa Sardinnia fintzas a su 1827 candu arribat sa Lei Codice Feliciano. Franciscu si frimat a longu asuba de is articulus prus prezisus po si fai biri sa modernidadi de sa lei e sa bellesa de sa lingua umperada in sa Carta de Logu; po nai infinis ca propriu in sa Carta nosu podeus agatai unu modulu bonu de lingua chi podit essi umperada finzas e imoi in is ufitzius. Custu libru donat bonus ispuntus po studiai sa lingua sarda scrita, po conosci sa storia sarda candu sa Sardinnia teniat ancora ispera de libertadi. Lionora est arrenescia a cumpriri s’opera incumenzada de su babu Marianu i est istetia “su sovoranu prus mannu chi sa Sardinnia apat tentu”.
|