Amentende Zuanne Maria Angioy a 262 annos dae sa naschida:21 de santu aine 1751/21 de santu aine 2013

 

ZUANNE MARIA ANGIOY

de Frantziscu Casula

 

 

1. SA FIGURA DE ZUANNE MARIA ANGIOY

 

 La sua figura – iscriet s’istoricu Federico Francioni13nella storia del suo tempo è stata a lungo oggetto di controversie, a volte di esaltazioni, a volte di accuse, spesso condizionate da un dibattito politico contingente, che prendevano particolarmente di mira sue indecisioni e,  «doppiezze»”.

Oe, imbetzes, tocat de chircare de cumprendere in manera aprofondida sas resones de sas dudas e finas de sas ambiguidades chi, a unu primu esamene, parent sas fases e sas carateristicas prus marcadas de sa biografia angioyana. Ma non si podet faghere a mancu, in antis de totu, de indagare in sas origines de sas gherras antifeudales chi cun issas ant maturadu istantzias comunes siat a su mundu de su sartu siat a grupos de sa borghesia isulana chi fiat naschende.

Est essenziale, in prus, a non perdere de bista su cuadru in ue cherent collocare sos eventos sardos: s’iscenariu dramaticu dominadu dae sa ruta dell’ancien regime,dae sos isetos belle messianicos de liberazione de sas massas rurales, dae s’atzione de élites animosas e intransigentes e dae sos «alberi della libertà».

In custa manera ebia at a essere possibile a torrare a ponnere in discussione istereotipos – chi galu bi sunt – de una Sardigna posta a un’ala semper, dae totu sas grandu correntes revolutzionarias, politicas, culturales e intelletuales de s’Europa moderna.

 

2 ANGIOY CULTIVADORE E IMPRENDIDORE, PROFESSORE DE DIRITU CANONICU E GIUIGHE DE SA REALE UDIENTZIA.

 

Sa bida de Angioy no est petzi una trata, unu biculu, in s’istoria suterranea de sas longues durées e de sos protzessos de trasformazione chi ant rugradu sa sotziedade sarda. S’istoria politica e umana sua leat, infatis, unu valore emblematicu ca rifletit sa parabola de una leva intrea de sardos, bivida intre sas realitzatziones de su «riformismo» sabaudu, una decada de bulugios revolutzionarios e sa restaurazione sena piedade de sos primos annos de s’Otighentos.

In cussu cuntestu si inserit finas s’atividade de Angioy, inprendidore agrariu e manifatureri, professore de diritu canonicu e artu funtzionariu de s’Istadu: est infatis giuighe de sa Reale Udientzia.

Comente giuighe de sa Reale Udientzia faghet parte de sa Giunta istamentaria formada dae duos membros de cadaunu de sos bratzos parlamentares. Mancari abarret in umbra in sos annos de sas rebellias tzitadinas e de sos motos antipiemontesos; mancari s’istoricu filosavoia Zuseppe Manno, proende a faghere pensare male de issu, insinuat chi issu e totu esseret tramende finas tando e duncas b’intraiat cun sa dispidida de sos piemontesos, a parrere de medas istoricos sardos,  – cumintzende dae Sulis – si diat afirmare comente su capu cun prus autoridade de su Partidu democraticu e comente s’esponente prus importante de unu grupu de intelletuales influentzadu meda dae s’Illuminismu e dae su Giacobinismu, solu a pustis de sa bogadura dae Casteddu de sos piemontesos.

 

3. ANGIOY E SOS MOTOS DE SU 1795

 

Sos motos de su 1795 – iscriet galu Francioni – “ a differenza di quelli del 1793, che in genere erano stati guidati da gruppi interni ai villaggi, sono proceduti da un’intensa attività di propaganda non solo antifeudale ma anche politica. Infatti insieme alle ribellioni nelle campagne si darà vita ai cosiddetti “strumenti di unione” ovvero a “patti” fra ville e paesi, per esempio fra Thiesi, Bessude, Borutta e Cheremule il 24 novembre 1795 e in seguito fra Bonorva, Semestene e Rebeccu nel Sassarese. In essi le persone giuravano di non riconoscere più alcun feudatario”.

Mentre gli storici Lorenzo e Vittoria Del Piano14 scrivono che “Lo sbocco di questo ampio movimento autenticamente rivoluzionario e sociale perché metteva radicalmente in discussione i capisaldi del sistema vigente nelle campagne, fu l’assedio di Sassari” .

Cun su cale ant custrintu sa tzitade a si rendere, a pustis de un’iscambiu de fusiladas cun sa guarnigione. Sos capos, su notaiu giovanu casteddargiu Frantziscu Cilocco e Gioachino Mundula ant arrestadu su governatore Santucciu e s’archiepiscamu della Torre, mentres sos feudatarios sunt resessidos a fuire in tempus, andende in antis in Corsica e pustis in su Continente.

In intro de custu movimentu antifeudale corposu, de riscatu economicu, sotziale ma peri culturale-giuridicu, in una paraula, natzionale, de sos massagios e de sos sartos, si inserit su “revolutzionariu” Zuanne Maria Angioy.

 

 

4. ANGIOY, “ALTERNOS”

 

In s’interi chi in su cabu de subra b’est su fogu antifeudale, cun sas agitatziones chi sighint e s’isparghent in sas biddas de su de Tatari, sos Istamentos proponent a su vitzerè Vivalda de nominare A ngioy alternos cun poderes tziviles, militares e giuditziarios uguales a sos de su vitzerè . Su canonicu Sisternes si diat essere bantadu, a pustis, de aère propostu su numene de Angioy pro l’allargare dae Casteddu e gasi indebilitare su partidu suo. De seguru su lumene suo l’ant fatu ca fiat una pessone sabia e ca issu solu, gratizas a su podere e a su prestigiu chi teniat e a sa cumpetentzia in materia de diritu feudale, ma finas ca fiat originariu de sa Sardigna settentrionale, diat aère  poidu torrare a istabilire s’ordine in su Logudoro.

S’intelletuale de Bono at atzetadu, pensende chi cun cussu rolu, diat aère afortidu sas positziones suas ma finas sas de parte politica sua, fundadas de seguru in s’abolitzione de su feudalesimu in primis. Su viagiu a Tatari est istadu a beru unu triunfu: sustenidores armados e entusiastas si sunt unidos a issu durante su viagiu, ca lu bidiant comente su liberadore dae s’opressione feudale. E giustamente. Finas ca est resessidu a cumponere cunflitos e agitatziones, a torrare a ponnere in paghe medas personagios, a liberare presoneris frundidos – iscriet Vittorio Angius –  in sotterranee oscure fetentissine carceri”.

 

5. ANGIOY IN TATARI

 

Acasagiuadu in Tatari dae su populu in festa e in birilli – finas sos munsegnores l’aiant retzidu in Catedrale cun su Te Deum de ringratziamentu – in pagu tempus at torradu a ponnere a postu s’aministratzione de sa giustizia e de sa cosa publica, at costituidu una politzia urbana bene organitzada e at dadu, duncas, prus seguresa a sa tzitade, at predipostu trabaglios de utilidade publica a medas disocupados, s’at fatu mandare dae Casteddu su trigu chi aiant pedidu inutilmente cando prus manna fiat sa cuntierra intre sas duas tzitades: pro custa opera sua at otentu una popularidade manna a beru. In s’interi sos vassallos chi non bidiant s’ora de si liberare dae s’iscravitudine feudale (est a narrere “de si bogare sa cadena dae su tuiu”: comente naraiat su retore Murroni, amigu e sustenidore de Angioy) e de otennere su riscatu de sos feudos, ant sighidu in s’istipulatzione de sos patos de s’annu in antis: su 17 de martzu de su 1796 baranta  (40) biddas de su cabu de susu, cunfederendesi ant giuradu in manera solenne de non reconnoschere prus nen de cherrere dipendere dae sos barones. Angioy non podiat no essere de acordu cun issos e los at reconnotos: in una litera imbiada su 9 de lampadas de su 1796 a su vizterè dae Aristanis, in marcia malassortada chirru a Casteddu chi luego at a cumintzare, at chircadu de giustificare s’atzione de sos abitantes de sas biddas reconnoschende sa dramatitzidade de s’opressione feudale chi non fiat prus possibile a cuntennere e a gestire e chi fiat assurdu e controprodutivu chircare de reprimere.

Non faghiat peroe sos contos cun sa controparte: sos barones chi totu cheriant francu s’abolitzione de sos feudos, cumintzende dae su vitzerè. A su puntu chi sos inimigos suos ant organitzadu durante sa permanentzia sua in Tatari una congiura, iscoberta in abrile. S’est detzisu duncas – iscriet Natale Sanna15 di impressionare gli Stamenti con una dimostrazione di forza, che facesse loro comprendere che il moto antifeudale era seguito da tutta la popolazione e che era ormai inarrestabile”.

Duncas Angioy at lassadu Tatari e est andadu chirru a Casteddu.

 

6. ANGIOY E SA MARCIA CHIRRU A CASTEDDU: SA FINE SUA E SA FINE DE UNU BISU…

 

Su duos de lampadas de su 1796 s’Alternos est andadu chirru a Casteddu, acumpangiadu dae unu grustu mannu de dragones, amigos e militzianos: in su Logudoro si sunt ripedidas sas iscenas de cunsensu entusiasticu de s’annu in antis. In Semestene, peroe l’est arribadu una comunicazione dae Bosa a propositu de su fatu chi si fiant amaniende pro li parare fronte in Santu Leonardu,”fatta sequestrare la posta diretta a Sassari, iscrient Lorenzo e Vittoria Del Piano16ebbe conferma delle misure che venivano prese contro di lui”.

Infatis in Macumere, unos cantos populanos, cumbintos, paret, dae proprietarios ricos, ant chircadu de no lu fagher colare, e duncas issu est devidu intrare cun sa fortza. Sigomente finas Bortigali fiat contra a issu, est andadu chirru a Santu Lussurgiu e s’oto de lampadas est arribadu a curtzu a Aristanis.

In sa capitale sa noa chi un’esertzitu si fiat acurtziende at assustadu a su vitzerè chi at reunidu sos Istamentos. Totus si sunt postos contra a Angioy: finas sos chi fiant istados partigianos suos comente a Pintor, Cabras e Sulis. A dolu mannu, torrados deretu suta de sas alas mannas de su podere in cambiu de privilegios,de prebendas e de ufitzios. In cambiu de unu pratu de lentigia.

 

Bibliografia

13. Federico Francioni, Giovanni Maria Angioy nella storia del suo    tempo, op. cit.

14. Lorenzo e Vittoria Del Piano, Giovanni Maria Angioy e il periodo rivoluzionario 1793-1812, Edizioni C. R. Quartu 2000.

15. Natale Sanna, Il cammino dei Sardi, op. cit.

16. Lorenzo e Vittoria Del Piano, op. cit.

 

 

 

 

Amentende Zuanne Maria Angioy a 262 annos dae sa naschida:21 de santu aine 1751/21 de santu aine 2013ultima modifica: 2013-10-21T20:13:16+02:00da zicu1
Reposta per primo quest’articolo