Articolo in lingua sarda sulla Carta de Logu pubblicato su “LACANAS”

 

Nel numero 49, anno IX, Aprile 2011 di LACANAS, Rivista bilingue delle Identità, fondata e diretta da Paolo Pillonca è stato pubblicato l’articolo che segue

 

 

 

Parti prima

 

Sa Carta De Logu

 

de Frantziscu Casula

 

Sa Carta De Logu* cuntenit unu Proemiu e chentunoantotto (198) capitulos : sos primos chentutrintaduos (132) formant su Coditze tzivile e penale, sos ateros sessantases (66) su Coditze rurale emanadu dae su babbu de Eleonora, Marianu quartu.

 

Promulgada dae Leonora- madona Elionor pro sos Aragonesos- chi propiu a pustis sa promulgatzione ant cumintzadu a jamare sa Sardigna <nacion sardesca> e sa Carta <de sa republica sardisca> e duncas fiat espressione de sa Sardigna intrea ma mescamente fiat una vera e propia Carta costitutzionale natzionale.

 

Iscritta in limba sarda arborense (ma sa variante est diversa a segundu de sas editziones) in sas intentziones de Leonora serbit ad ciò qui sos bonos e puros et innocentes pothant viviri et istari inter issos reos ad seguridadi.

 

Comintzat cun unu proemiu – Sa Carta de Logu, sa quali cun grandissimu provvidimentu fudi fatta peri sa bona memoria de juygi Mariani padri nostru, in qua direttu juyghi de Arbarèe, non essendo corretta per ispaciu de seighi annos passados, como per multas variedadis de tempus bisognando de necessidadi corrigerla e emendari…ordinamus… sinnu e providimentu erata fata ter issa bona memoria de Juigui Mariani passados…ordinamus …e sighit cun parigas lees de derettu criminale (o penale) e a pustis allegat de ordinamentos de fueros e de maleficios, de fogu, de chertos e nuntas (liti e citazioni), de silvas, de corgios (cuoiame), de salarios, de vingios, de lavoris e de ortos (vigne, cereali e orti), de cummonis, (soccida) de maxellos, de terminis e ingiurias .

 

Sa Carta de Marianu IV duncas dae seighi annos non fiat istada corrigida e non rispondiat a sos bisongios de sos tempos novos. Toccaiat duncas de l’ammodernare in base a sas conditziones de su Judicadu: mescamente toccaiat de arremazare sas dispositziones pro mantenner s’ordine pubblicu a s’ispissu buliadu, crescher sa produtzione e sa ricchesa de su Rennu, galentire s’isviluppu de sa proprietade privada  pittica, amparare e defendere sa faina de chie traballaiat sa terra e de sos pastores: ”pro conservari sa Justicia et in bonu, pacificu e  tranquillu istadu dessu pobulu dessu rennu nostru predittu et dessas ecclesias, raxonis ecclesiasticas, e dessos lieros, e bonos hominis, et pobulu tottu dessaditta  terra nostra e dessu rennu de Arbarèe”…”

 

Mescamente toccaiat de definire sas curpas e de pretzisare sas responsabilidades de sas pessonas istabilinde s’entidade de sas penas chi ant a esser aumentadas a cara de cussas chi aiat detzididu su babbu e puru su frade  Ugone proite fiant aumentadas sas neches, comente in sa Carta etotu Lionora narat :”mutacioni dessos tempos qui sunt istados seguidos poscha et issa condicioni dessos hominis qui est istadu dae tando innoguj multum permutada e plus pro qui ciaschedunu est plus inqujnevilj a su malu faguijr qui non assu boni operarj dessa republica sardischa”.

 

Sas dispositziones sunt propriu pretzisas mescamente subra a sas cresuras de sos terrinos, su traballu in sas bingias, in sos ortos e in sos terrinos seminados.

 

Duncas sunt meda seberas sas penas contra a chie sderrinat sas cresuras (capp.41-43); contra a su mere de su bestiamene chi intret in su campu anzenu e nde isperdet s’incungia (cap.95); contra a chie brusiet sas istulas a in antis de s’otto de capidanni (cap.45) cun s’arriscu de ispartinare su fogu in sos campos curtibados. Est importante meda sa dispositzione chi cuntzedit in propriedade su terrinu a chie l’at tentu e traballadu pro chimbanta, baranta o trint’annos a segundu chi issu siat de su fiscu, de sa Cresia o privadu, si su proprietariu de in antis non at rivindicadu in s’intere sos derettos suos (cap.67)

 

   Pro sas malafattias prus mannas si decretat sa cundenna a morte (cun s’impiccu, su degogliu e sa brusiadura) e non est possibile a si ponner de accordu paghende dinare (e pro dinari neunu non campit) e cun su riscattu chi aiat prevididu su frade Ugone: “in casu qui alcunu homini ochirit homine, pagando liras milli siat campatu e non nde siat mortu”.

 

Pro fagher carchi esempiu su mortore est cundennadu a su degogliu: volemus e ordinamus chi si alcuna persona ochiret homini et est indi confessa in su judiciu over convinta segundu chi s’ordini dessa ragioni cumandat siat illi segada sa testa in su logu dessa Justicia per modu ch’indi morgiat. E pro dinari alcunu non campit” (cap.3) ma si si trattat de legittima difesa “no ‘ndi siat mortu e pena alcuna no ‘ndi apat”.

 

Sufogupostuasasdomosestdegumadu cun sa brusiadura (cap.46). Sa Carta in prus imbolat sa cundenna a morte pro sas malafattias contra sa seguresa de s’Istadu: pro cumprender custa pena est netzessariu de cussiderare chi Leonora a in antis tenet galu sa morte de su frade Ugone e sas traitorias a favore de sos Aragonesos. Su fartosu “de lesa maestà” est liau a sa coa de unu cuaddu, trazadu in sas carrelas de Aristanis e impiccadu (cap.2): “Item ordinamus chi si alicuna persona trattarit over consentirit causa alcuna pro sa quali Nos perderemus honori, terra over castellu de cussos chi hamus hoe o de cussos chi acquistaremus dae como innantis deppiat esser istrasinada a coha de cavallu per tota sa terra nostra de Aristanis e posca infini assa furcha  e innie si infurchet ch’indi morgiat…”.

 

Sa matessi morte est previdida pro chie attentat contra sa familia judicale (cap.1): “ Ordinamus chi si alcuna persona trattarit e consentirit chi Nos over  alcunu figiu nostru over donna nostra o figios nostros o donna issoru, esseremus offesidos over fagherit offender over consentirit chi esseremus offesidos deppiat esser posta supra unu carru e  attanaggiada per totu sa terra nostra de Aristanis e posca si deppiat dughiri attanaggiandolla infini assa furca e innie s’infurchit ch’indi  morgiat…”

 

Sos istropios sunt punidos cun sa pena “del taglione” (cap.9)” si ‘ndi perdirit membru cussu simigianti membru perdat…” ma s’istropiu podiat esser cunvertidu cun una pena in dinare ma fiat meda ma meda manna.

 

 

 

*. Comente versione de Carta de Logu amus leadu cussa chi at curadu e publicadu Frantziscu Cesare Casula chi si mutit: La Carta de Logu del regno d’Arborea, traduzione libera e commento storico, ed. Consiglio nazionale delle Ricerche, Cagliari 1994

 

Articolo in lingua sarda sulla Carta de Logu pubblicato su “LACANAS”ultima modifica: 2011-06-18T14:43:56+02:00da zicu1
Reposta per primo quest’articolo